Kamienica przy Rynku 49 we Wrocławiu

---

Historia

Na parceli nr 49 zlokalizowanej we Wrocławiu znajdują się jedne z najstarszych śladów zabudowy, datowane na XIII wiek. Pierwotna konstrukcja budynku miała od 15 do 16 łokci szerokości i były połączona z zabudową z tyłu, która miała 19 łokci. Wówczas kamienica obejmowała dwie posesje, 48 oraz 49. W XIII wieku nastąpił podział budynku, a zachodnia część została zwieńczona krenelażem. To połączenie kamienicy z tylnym aneksem zostało udokumentowane w zachowanych źródłach sięgających 1374 roku. W późnym okresie gotyckim wnętrze budynku przeszło gruntowną przebudowę. Od 1489 roku na parterze budynku urządzono sklep.

W 1901 roku dokonano rozbiórki istniejącej kamienicy, a na zlecenie żydowskiego kupca Louisa Cohna wzniesiono nowy dom handlowy Geschäftschaus Trautner. Nowy budynek, o średniowiecznym rodowodzie o wymiarach 10 na 70 metrów, zaprojektowali bracia Richard i Paul Ehrlich, znani żydowscy architekci, spadkobiercy Louisa Ehrlicha, który był projektantem wielu wrocławskich budynków. Krystyna Kirschke wymienia także Leę Schlesingera oraz Hermanna Benedickta, którzy tworzyli biuro projektowe Schlesinger & Benedickt.

Właściciele i postacie związane z kamienicą

Począwszy od 1346 roku, właścicielem kamienicy był Hanke Gismeystir (Giesmeister). Po jego śmierci w 1350 roku, kamienica przeszła w ręce jego żony Katarzyny oraz dwójki ich dzieci. W 1355 roku kamienicę sprzedano Mikołajowi Hartuschowi, który jednak po dziewięciu latach sprzedał ją i przeniósł się do budynku przy ulicy Oławskiej. Nowym nabywcą stała się zamożna rodzina Dumloze, której przedstawiciel, Dietwin, był właścicielem kamienicy Rynek 52 w 1367 roku. Kolejnymi właścicielami byli bracia Megirlin: Hartman, Jakub oraz Piotr. Ostatni z nich inwestował w majątki wiejskie oraz dbał o finanse, skupując renty. W 1377 roku kamienicę kupił Konrad Swinsberg, który był poborcą szosu w Kwartale Rzeźników w latach 1386, 1387 oraz 1390. W 1392 roku zbankrutował, a jego majątek został zlicytowany, co zaowocowało sprzedażą kamienicy Andrzejowi Peisererowi (von Peiser).

Peiserer był powtarzającym się rajcą oraz ławnikiem w latach 1391–1406, a także kramarzem, przysięgłym cechu w 1398 roku. Jego działalność koncentrowała się na handlu dalekosiężnym oraz dużych transakcjach. Oprócz kamienicy w Rynku, posiadał również lenno w Stabłowicach. Po jego śmierci, około 1411–1415 roku, dom przeszedł na własność jego żony Hedwig, a następnie ich córki Margareth oraz jej męża, kupca Paula Wienera (Winer). Winer utrzymywał kontakty handlowe z Czechami, Węgrami oraz południowymi Niemcami, a w latach 1418 oraz 1420–1422 był wybierany na rajcę i ławnika. W 1423 roku, z powodu nadużyć, został usunięty ze stanowiska i wygnany z miasta, co wiązało się z utratą majątku, w tym wsi Stabłowice. Zmarł w 1444 roku za granicą.

W 1435 roku nowym właścicielem kamienicy został bogaty kramarz Georg Katzbach, który wcześniej, w latach 1428–1435, był posiadaczem sąsiedniej kamienicy nr 57. W jego rękach były również inne posesje, w tym słodownia przed Bramą Ruską. Już w 1437 roku Georg sprzedał kamienicę nr 49 złotnikowi Nikolasowi Polakowi. W jego rękach kamienica pozostała aż do 1453 roku, gdy to zadłużony budynek kupił bogaty kramarz Niklas Greseling, który wielokrotnie piastował stanowisko rajcy i ławnika. W rodzinie Greselingów kamienica była aż do 1499 roku, kiedy właścicielem został Sewalt Sawerman.

Historia rodziny Cohn

Louis (Lippmann) Cohn, który żył w latach 1843–1903, wraz ze swoim bratem Moritzem przybył do Wrocławia w 1857 roku z Poznania. Dzięki wsparciu finansowemu ich siostry, wykupili firmę pasmanteryjną od dwóch pań o nazwisku Trautner, ponownie otwierając ją w wrocławskiej okolicy. Na przełomie XIX wieku przenieśli działalność do kamienicy nr 52, a w 1902 roku wykupili również kamienicę znajdującą się na posesji nr 49. Ich firma zajmowała niemal cały budynek, gdzie na wyższych piętrach znajdowały się warsztaty produkcyjne konfekcji, a na parterze sklepy prowadzono pod nazwą „Geschwister Trautner Nachfolger”. Budynek zyskał popularność i był często nazywany „Trautner”. W 1903 roku, Louis Cohn zmarł w wieku szesnastu lat. Był osobą szanowaną we Wrocławiu i aktywnym członkiem społeczności żydowskiej. Mężczyzna miał dwie żony: z pierwszą, Ernestiną Sachs, miał dwóch synów: Martina, inżyniera oraz Hugona. Po jej śmierci ożenił się z Margarethe Hainhauer, z którą miał trzech synów Willy’ego, Erna oraz Rudolfa (1896–1958) oraz córkę Ernę (1891–1964). Funkcję zarządcy (wespół z wujem) przejął syn Hugon, który pełnił tę rolę aż do swojej śmierci w 1932 roku. Niebawem po tym, zarząd firmy przejął najmłodszy syn Louisa, Rudolf, który również musiał zmierzyć się z wyzwaniami finansowymi z powodu kryzysu gospodarczego w Niemczech. Ostatecznie, działalność firmy została wykupiona przez zamożnego żydowskiego przedsiębiorcę, jednak sama kamienica pozostała w rękach rodziny Cohn. Rudolf nadal pozostawał dyrektorem handlowym w Trautner.

W 1937 roku, w nazistowskich Niemczech wprowadzono prawo aryzacji, które ograniczało wpływy osób żydowskich w społeczeństwie. Zapiski Wanera Maxa Cordena wskazują, iż fabrykant Paul Grzesiak wykorzystał tę sytuację, przejmując zarządzanie firmą oraz sklepem. Dzienniki Willy’ego Cohna wskazują, że Grzesiak wynajął pomieszczenia w kamienicy już w styczniu 1934 roku, a pierwsze próby zakupu chciał podjąć w 1936 roku. Rudolf Cohn stracił pracę, co zmusiło go do emigracji do Australii. 12 lipca 1939 roku, pod presją, Willy Cohn, czwarty syn Ludwika, sprzedał kamienicę Rynek 49 Paulowi Grzesiakowi. Wuj Moritz z rodziną wyemigrował do Ameryki Południowej, osiedlając się w Buenos Aires, gdzie zmarł w 1941 roku. Pozostali synowie Louisa: Martin, Hugon oraz Franz zmarli przed implementacją aryzacji w 1937 roku, a ich daty śmierci to odpowiednio 1922, 1932 i 1934. Córka Erna zmarła w Nowym Jorku w 1964 roku.

Ważną postacią w historii rodziny Cohn jest Willy Cohn, który odgrywał istotną rolę w ciągu tych dramatycznych wydarzeń.

Opis architektury

Kamienica wyróżnia się interesującą architekturą, w której na uwagę zasługuje mały dziedziniec usytuowany po wschodniej stronie oraz czterokondygnacyjne skrzydło, które schodkowo obniża się w kierunku ulicy Igielnej. Zastosowanie nowoczesnej okładziny kamiennej na pięciokondygnacyjnym budynku nadaje mu wyjątkowy charakter.

Fasada, utrzymana w stylu manierystyczno-konstruktywistycznym, szczególnie przyciąga wzrok dzięki dużemu przeszklonemu oknu witrynowemu, które znajduje się na dwóch pierwszych kondygnacjach. Górna część okna wieńczy imponujący łuk koszowy, a po jego bokach umieszczono medaliony, które przedstawiają patronów kamienicy. Wśród tych postaci znajduje się Merkury (Hermes), znany jako opiekun handlarzy oraz Barbara Uttmann, niemiecka mistrzyni z XVI wieku, znana z tworzenia koronkowych wyrobów oraz plecionek.

W centralnej części trzykondygnacyjnej fasady umiejscowiony jest wykusz, który zwieńczony jest eleganckim miedzianym daszkiem. Nad nim z kolei znajduje się globus otoczony przez dwa wąskie okienka, również zamknięte łukiem kotarowym. Warto dodać, że globus był podświetlany elektrycznie i nosił reklamę firmy Trautner, co w czasach jego powstania było nowatorskim rozwiązaniem, przyciągającym uwagę przechodniów jako znacząca atrakcja.

Na zakończenie, fasada budynku zdobiona jest neomanierystycznym szczytem, a całość wieńczy dwuspadowy dach, który harmonijnie współgra z głównym dachem kalenicowym, nadając kamienicy ostateczny, elegancki wygląd.

Po II wojnie światowej

Po zakończeniu II wojny światowej, budynek przy Rynku 49 we Wrocławiu nie doznał uszkodzeń w wyniku działań wojennych, co jest doskonałym przykładem jego solidnej konstrukcji.

W 1953 roku nastąpiła zmiana w wyglądzie fasady; wielka witryna na parterze została zamurowana, a w jej miejscu pojawiły się trzy mniejsze okna, zakończone eleganckimi łukami.

Warto dodać, że w kamienicy funkcjonowała księgarnia muzyczna oraz biblioteka aż do 2003 roku, co czyniło ją ważnym miejscem dla miłośników kultury i literatury.

W 2003 roku budynek przeszedł zmiany właścicielskie i został sprzedany za sumę 50 milionów złotych spółce Residence Development, której właścicielem jest Irańczyk, Ali Dadressan.

W 2017 roku przeprowadzono restaurację fasady kamienicy, przywracając jej dawny blask. Obecnie na parterze budynku działa znana sieć restauracji – Pizza Hut.

---

Oceń: Kamienica przy Rynku 49 we Wrocławiu

---