Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu

---

Historia

Początek istnienia Starego Cmentarza Żydowskiego we Wrocławiu datuje się na 1856 rok. W tym wyniesionym w czasie historycznym okresie, wrocławska gmina żydowska rozpoczęła proces zakupu działek we wsi Gabitz, Gajowice, które znajdowały się przy ulicy Lohestrasse, obecnie znanej jako ul. Ślężna. Działkę otoczono solidnym murem, uporządkowano, a następnie wyznaczono alejki. Na tamten czas jej powierzchnia wynosiła około trzech hektarów. Wkrótce potem teren ten został powiększony, osiągając łączną powierzchnię 4,6 ha.

W początkowej fazie stworzenia nekropolii zbudowano dom przedpogrzebowy oraz mieszkanie inspektora cmentarza. Jednak z powodu ich złego stanu technicznego oraz ograniczonej pojemności zastąpiono je nowymi obiektami w 1912 roku. Projektantami byli bracia Paul i Richard Ehrlich. Powstał dwupiętrowy budynek zarządu cmentarza, który był swoistym centrum funkcjonowania miejsca, wyposażonym w mieszkania dla inspektora oraz grabarza, biuro, kwiaciarnię, kaplicę oraz latarnię umiejscowioną przy wejściu na teren nekropolii.

Pierwsza ceremonia pogrzebowa odbyła się 17 listopada 1856 roku. Zmarłym był kupiec Lobel Stern, a ziemia na cmentarzu została pobłogosławiona przez rabina Abrahama Geigera. Na terenie cmentarza można odnaleźć nagrobki znacznie starsze, pochodzące z wcześniejszych, średniowiecznych cmentarzy żydowskich, które były odkrywane w różnych częściach miasta i później przenoszone do centralnego lapidarium. Najstarszy znany nagrobek pochodzi z 4 sierpnia 1203 roku, wzniesiony został dla Dawida, kantora znanego „o głosie miłym”.

Wraz z wybuchem drugiej wojny światowej, liczba pogrzebów na cmentarzu zaczęła maleć, a w 1943 roku miejsce zostało całkowicie zamknięte. Na wielu nagrobkach są widoczne ślady po kulach, co wiąże się z działaniami zbrojnymi lat 1945, kiedy to obszar cmentarny stał się strefą walk.

24 maja 1975 roku cmentarz został ujęty w rejestrze zabytków, co przyczyniło się do rozpoczęcia prac nad renowacją otaczającego muru, konserwacją nagrobków i alejkami. Od 1988 roku miejsce to można zwiedzać jako Muzeum Architektury Cmentarnej, a dziś stanowi Muzeum Sztuki Cmentarnej, które jest oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia.

Położenie

Cmentarz znajduje się w jednym z najbardziej reprezentatywnych miejsc we Wrocławiu, w narożniku ulic Ślężnej oraz Sztabowej. Te ulice leżą na osiedlu Powstańców Śląskich, które charakteryzuje się swoim znaczeniem historycznym. Otaczający cmentarz wysoki, biały mur nadaje mu wyjątkowy klimat, oddzielając go od hałasu otaczającego miasta.

Wejście do cmentarza usytuowane jest od strony Zaułka Ferdynanda Lassalle, co sprawia, że jest ono łatwo dostępne dla odwiedzających. Dla osób korzystających z komunikacji miejskiej, dojazd do cmentarza jest szczególnie komfortowy dzięki liniom tramwajowym numer 9 i 15, które mają przystanek: „Uniwersytet Ekonomiczny”. Dodatkowo dostępne są linie autobusowe 133 i 134, również zatrzymujące się na przystanku „Uniwersytet Ekonomiczny”, co ułatwia dotarcie do tego historycznego miejsca.

Nagrobki sławnych osób i symbolika

Pochowani

Cmentarz ten jest miejscem, które gości wiele znanych osobistości, nie ograniczając się jedynie do mieszkańców Wrocławia. Wśród najbardziej rozpoznawalnych osób, które tutaj spoczywają, znajdują się:

• Ferdinand Lassalle (1825–1864) – postać, która odegrała kluczową rolę w Wiośnie Ludów i była założycielem pierwszej partii robotniczej w Niemczech,
• Gedalje Tiktin (1810–1886) – rabin gminy wrocławskiej, który był synem Salomona i wnukiem Abrahama, znanych rabinów; od 1854 roku pełnił funkcję pierwszego Królewskiego Rabina Krajowego dla Śląska,
• Ferdinand Julius Cohn (1828–1889) – botanik, który jako pierwszy zaliczył bakterie do królestwa roślin; współpracował z Robertem Kochem nad badaniami dotyczącymi wąglika oraz szczepionkami,
• Heinrich Graetz (1817–1891) – znany twórca szkoły historycznej, autor pierwszej kompleksowej historii Żydów, a także wykładowca w Żydowskim Seminarium Teologicznym oraz Uniwersytecie,
• Louis Galewsky (1819–1895) – przedsiębiorca, który założył wytwórnię wódek i likierów, znaną między innymi z produkcji popularnego trunku „Breslauer Dom” („Wrocławska Katedra”),
• Friederike Kempner (1828–1904) – pisarka, nazywana „śląskim łabędziem” lub „żydowskim słowikiem” z uwagi na swój wyjątkowy styl komizmu w poezji, a także aktywistka praw człowieka,
• Clara Sachs (1862–1921) – utalentowana malarka, znana z uprawiania impresjonizmu,
• Auguste i Siegfried Stein (1849–1936 i 1844–1893) – rodzice Edyty Stein, żydówki z Wrocławia, która przyjęła katolicyzm i jako siostra Teresa Benedykta od Krzyża została zamordowana w Auschwitz. W 1987 roku ogłoszona błogosławioną, a w 1998 roku świętą Kościoła Rzymskokatolickiego.

Wśród innych godnych uwagi postaci należy wymienić:

• Sigismund Asch (1825–1901) – lekarz oraz radny miejski we Wrocławiu,
• Leopold Auerbach (1828–1897) – lekarz, biolog, profesor na Uniwersytecie Wrocławskim,
• Oscar Berger (1844–1885) – lekarz oraz profesor na Uniwersytecie Wrocławskim,
• Marcus Brann (1849–1920) – historyk, wykładowca w Żydowskim Seminarium Teologicznym we Wrocławiu,
• Eduard Bielschowsky (1830–1906) – wrocławski kupiec, znany właściciel jednego z największych domów towarowych w mieście,
• Julius Bruck (1840–1902) – stomatolog oraz profesor na Uniwersytecie Wrocławskim,
• Moritz Isaak Caro (1792–1860) – przemysłowiec i filantrop,
• Robert Caro (1819–1875) – syn Moritza Isaaka, jednakoż przemysłowiec,
• Hermann Cohn (1838–1906) – lekarz, ojciec znanego pisarza E. Ludwiga,
• Moritz Deutsch (1818–1892) – wieloletni kantor wrocławskiej synagogi,
• Daniel Fränkel (1821–1890) – rabin w Wrocławiu oraz innych miastach, wykładowca w Żydowskim Seminarium Teologicznym we Wrocławiu,
• Ernst Fränkel (1844–1921) – ginekolog, profesor oraz radny miejski,
• Siegmund Fränkel (1855–1909) – orientalista, również profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Wilhelm Salomon Freund (1831–1915) – adwokat oraz poseł do Reichstagu,
• Isidor Friedenthal (1812–1886) – kupiec oraz radca komercjalny,
• Jacob i Georg Gottstein – lekarze, profesorowie Uniwersytetu,
• Jacob Guttmann – rabin gminy,
• Siegfried Haber – starszy miasta,
• Arthur Hainauer – kupiec,
• Heinrich Heimann – bankier,
• Felix Hirschberg – radca prawny,
• Saul Chaim Horowitz – rabin, wykładowca Seminarium,
• Max, Meyer, Salomon, Julius, Robert Kauffmannowie – przemysłowcy,
• Friederike Kempner – pisarka,
• Leser Lazarus – rabin, dyrektor Seminarium,
• Israel Levy – radca sanitarny, kurator Fundacji Fraenckela,
• Otto Lewy – przemysłowiec, kupiec,
• Eugen Marck – bankier,
• Neustadt – rabin,
• Pinchas Ollendorff Paula – starsza gminy,
• Leopold, Felix Priebatschowie – wykładowcy,
• Fedor Pringsheim – bankier,
• Joseph Prinz – bankier, kurator Fundacji Fraenckela,
• Jacob Rosanes – matematyk, profesor Uniwersytetu,
• Ferdinand Rosenthal – rabin gminy, wykładowca Seminarium,
• David Rosin – rabin, wykładowca Seminarium,
• Eduard Sachs – starszy gminy,
• Erich Salomon, żołnierz, który zginął w 1915 roku na froncie I wojny światowej, ojciec Eriki Bruck,
• Salo Schottländer – wydawca,
• Julius Schottländer – ziemianin,
• Paul Schottländer – mecenas nauki,
• Benedict Zuckermann – wykładowca Seminarium i bibliotekarz.

Na murze cmentarnym jest umieszczona tablica upamiętniająca 450 Żydów, którzy polegli podczas I wojny światowej. Oprócz tego można znaleźć także symboliczne nagrobki, jak ten Pauli Ollendorff, która zmarła w Jerozolimie.

Symbolika

Macewy na Starym Cmentarzu Żydowskim charakteryzują się bogatą ornamentyką, a wiele z nich zdobią wyrzeźbione symbole, które niosą ze sobą głębokie znaczenie dotyczące zmarłych. Najczęściej występujące motywy to:

• złamane drzewo lub kwiat – symbolizujący nagłą i niespodziewaną śmierć,
• dłonie kapłana, które wyrażają gest błogosławieństwa – charakterystyczny symbol umieszczany na grobach osób, które pełniły posługę w świątyni,
• księga – sugerująca, że zmarły był uczonym w piśmie lub rabinem.

---

Oceń: Stary Cmentarz Żydowski we Wrocławiu

---