Cmentarz Ducha Świętego we Wrocławiu

---

Historia

Dzieje cmentarza Ducha Świętego we Wrocławiu sięgają roku 1917, kiedy to zapadła decyzja o jego budowie. Wówczas pojawiła się potrzeba zorganizowania nowego miejsca pochówku mieszkańców parafii św. Henryka, gdyż dotychczasowe lokalizacje zaczęły być niewystarczające. Nową nekropolię wyznaczono na obszarze przy ówczesnej Strehlener Strasse (dzisiejszej ulicy Strzelińskiej), z torami Towarowej Obwodnicy Wrocławia od strony południowej. Przeciwległe tereny zajmowały zakłady chemiczne Silesia, a obecnie znajduje się tam Wzgórze Gajowe.

Projekt cmentarza wykonał uznany wrocławski architekt Theo Effenberger, który podzielił teren nekropolii na dwanaście kwater o prostokątnym i kwadratowym kształcie. Z jednej z nich planowano przeznaczenie na urnowe pochówki, natomiast druga była dedykowana dzieciom. Główne wejście na cmentarz znajdowało się od strony ulicy, składając się z dwóch półkolistych furtek, które prowadziły do głównej alei obsadzonej drzewami lipowymi, w kierunku wschodnim. Centralną część alei wyodrębniono w formie owalnego placu, stanowiącego serce nekropolii. Równolegle do głównej alei poprowadzono dwie dodatkowe drogi, zgrabnie otoczone grabami, a miejsca przecięcia alei zostały poszerzone, tworząc niewielkie, kwadratowe placyki.

Oficjalne otwarcie cmentarza miało miejsce w 1918 roku. Zaledwie cztery lata później, w 1922 roku, na owalnym placu zainstalowano pomnik ku czci ofiar I wojny światowej, składający się z czterech kolumn z kamienia sztucznego, które zwieńczono krzyżami. Na nich umieszczono nazwiska parafian – żołnierzy, którzy polegli na frontach wojny. Pomnik, mimo upływu lat, zachował się w dość uszkodzonej formie aż do dziś. Z końcem lat 20. XX wieku w sąsiedztwie głównego wejścia pojawiła się niewielka kaplica oraz budynki gospodarcze, również zaprojektowane przez Effenbergera. Cmentarz, usytuowany na obrzeżach Wrocławia, stopniowo wypełniał się, mimo że od 1929 roku korzystała z niego także parafia Świętego Ducha. W roku 1933 po sąsiedzku, na terenie zamkniętych zakładów chemicznych, utworzono jeden z pierwszych obozów koncentracyjnych w Niemczech – KZ Dürrgoy.

Przed 1945 rokiem, obszar cmentarza nie był w pełni wykorzystany, a w początku 1945 roku doszło do pierwszych aktów dewastacji, gdyż obrońcy Festung Breslau zaczęli używać płyt nagrobnych do budowy barykad. Po przejęciu nekropolii przez polski zarząd, zachodnia część, gdzie znajdowały się niemieckie groby, stała się nieużytkowana i zaczęła popadać w ruinę, a stare nagrobki zaczęto używać do produkcji nowych. Wschodnia część cmentarza została rozszerzona i tam zaczęto pochówki nowych zmarłych. W latach 60. miejskie władze wprowadziły restrykcje liczby pogrzebów, dążąc do szybkiego zamknięcia cmentarza, aby teren zagospodarować pod nowe obiekty przemysłowe. Plany te dotyczyły również pobliskiego cmentarza na Skowroniej Górze, które ostatecznie porzucono w latach 70.

W 1978 roku, z decyzją kurii arcybiskupiej, cmentarz został przekazany parafii Świętego Ducha i zmienił nazwę. Po objęciu nekropolii przez parafię, powstała kaplica pogrzebowa pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego, której projekt stworzył Tadeusz Zipser; zbudowana została częściowo z cegieł powstałych z rozebranej przedwojennej kaplicy. W tym okresie rozpoczęto także prace nad zagospodarowaniem najstarszej części cmentarza, nieużywanej od 1945 roku. W 1999 roku cmentarz został powiększony w kierunku wschodnim, a jego układ alejek uporządkowano, tworząc regularne pola grzebalne. Na terenie nekropolii widnieje również monument upamiętniający ofiary zbrodni katyńskiej.

Pochowani na cmentarzu

Na Cmentarzu Ducha Świętego we Wrocławiu spoczywa wiele znakomitych postaci, których życiorysy są pełne osiągnięć w różnych dziedzinach. Wśród osób zasłużonych dla polskiej kultury i nauki znajdziemy:

• Halina Aszkiełowicz (1947–2018) – znakomita siatkarka i olimpijka,
• Leszek Bogunia (1941–2013) – prawnik, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
• prof. Adam Chełmoński (1929–2001) – prawnik i wykładowca,
• Michał Dąbek (1943–2009) – wybitny psycholog i profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Zbigniew Dziewiątkowski (1930–2002) – muzyk i założyciel zespołu Tercet Egzotyczny,
• Zofia Frąckiewicz-Kukla (1932–2013) – ceniona dziennikarka,
• Alicja Guszpit (1953–2013) – działaczka w opozycji solidarnościowej, samorządowiec,
• prof. Karol Jonca (1930–2008) – prawnik i historyk,
• Stanisław Kołcz (1930–2005) – generał brygady Wojska Polskiego,
• Tadeusz Kukiz (1932–2015) – lekarz oraz popularyzator historii i kultury Kresów,
• Barbara Klucznik-Widajewicz (1958-1989) – studentka pielęgniarstwa, ofiara Masakry w École polytechnique de Montréal,
• prof. Hubert Kołodziej – chemik i wykładowca na Uniwersytecie Wrocławskim,
• prof. Stanisław Hieronim Kucharski (1941–2012) – chemik, profesor Politechniki Wrocławskiej,
• gen. dyw. Ryszard Lackner (1946–2006) – dowódca Śląskiego Okręgu Wojskowego,
• Janusz Łaznowski (1944–2015) – tancerz oraz działacz NSZZ „Solidarność”,
• Anna Łoś (1958–2018) – fotoreporterka i fotografka,
• prof. Przemysław Mastalerz (1925–2011) – chemik, profesor Politechniki Wrocławskiej,
• ks. kanonik Czesław Jan Mazur (1956–2018) – proboszcz parafii Ducha Świętego we Wrocławiu w latach 2001–2018,
• Napoleon Mitraszewski (1918–2008) – polski prozaik, pedagog oraz animator kultury wśród osób niewidomych,
• Zbigniew Nadratowski (1928–2007) – inżynier w branży lotnictwa, wojewoda wrocławski w latach 1973–1979,
• Aleksandra Natalli-Świat (1959–2010) – posłanka na Sejm RP,
• ks. Piotr Nitecki (1949–2011) – profesor Papieskiego Wydziału Teologicznego we Wrocławiu,
• Henryk Pacha (1937–2011) – dziennikarz radiowy oraz telewizyjny, radioamator,
• ks. Roman Reisse (1893–1945) – ostatni niemiecki proboszcz parafii św. Henryka we Wrocławiu,
• prof. Wojciech Sitek (1945–2008) – socjolog i wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Izabela Skrybant-Dziewiątkowska (1938–2019) – znana piosenkarka, wokalistka zespołu Tercet Egzotyczny,
• prof. Janusz Sowiński (1943–2015) – polonista oraz bibliotekoznawca,
• gen. brygady Kazimierz Stec (1925 -1999) – komendant Wyższej Szkoły Oficerskiej Wojsk Zmechanizowanych we Wrocławiu,
• prof. Wojciech Suski (1936–2022) – chemik,
• Ewa Szumańska (1921–2011) – pisarka, reportażystka oraz satyryk,
• prof. Stanisław Tołpa (1901–1996) – botanik i pierwszy rektor WSR,
• prof. Bolesław Winiarski (1925–2008) – ekonomista oraz wykładowca Akademii Ekonomicznej.

---

Oceń: Cmentarz Ducha Świętego we Wrocławiu

---