Nowy Cmentarz Żydowski we Wrocławiu

---

Historia

W końcu XIX wieku sytuacja na cmentarzu przy ul. Ślężnej zaczęła stawać się krytyczna z powodu braku miejsca. W obliczu tego wyzwania, Eduard Sachs, starszy gminy żydowskiej, podjął kroki w celu uzyskania nowego terenu pod nekropolię. W rezultacie, zakupiono 50 mórg ziemi w wykazanej okolicy we wsi Cosel (Kozanów), wzdłuż Szosy Berlińskiej, która obecnie nosi nazwę ul. Lotnicza.

Rok 1900 stanowił początek transformacji tego obszaru, kiedy to teren został ogrodzony, a następnie przeprowadzono konieczne prace ziemne. Już w maju następnego roku rozpoczęto budowę nowych obiektów, a 14 lutego 1902 roku nekropolia została poświęcona i otwarta dla odwiedzających.

W centrum cmentarza postawiono imponującą kaplicę cmentarną, która była połączona z kostnicą przez 20-metrowy arkadowy krużganek. W lewym skrzydle cmentarza znalazł się także dwupiętrowy budynek zarządu, który mieścił kancelarię, kwiaciarnię oraz mieszkania ogrodnika jak i inspektora. Głównymi architektami tego kompleksu byli bracia Paul i Richard Ehrlich, którzy byli znani z projektów takich jak wrocławski Szpital Żydowski – dzisiejszy szpital kolejowy przy ul. Wiśniowej. Cmentarz uległ ekspansji w 1918 roku, osiągając powierzchnię 11 ha.

W południowej sekcji cmentarza, po zakończeniu I wojny światowej, utworzono pole honorowe o wymiarach 58 m x 28 m. To miejsce zostało dedykowane pamięci żydowskich żołnierzy, którzy stracili życie na froncie. Na polu stanął owalny tolos, na którym wyryto 432 nazwiska poległych.

W czasie II wojny światowej, na mocy decyzji NSDAP, w budynkach cmentarza powstała stacja szpitalna. Do końca 1944 roku przyjęła ona setki rannych i chorych, w tym również więźniów obozów koncentracyjnych z Wrocławia i okolic. Personel Judische Krankenstation Cosel zajmował się także pochówkiem żydowskich więźniów. Po zamknięciu tej placówki, mieszane małżeństwa żydowsko-aryjskie zostały deportowane do obozów w Gross-Rosen i Bergen-Belsen. Budynki zostały oddane wojsku, podczas gdy kostnica pozostawała w użytkowaniu zgodnie z jej przeznaczeniem. Po wojnie, zarząd cmentarza oraz kaplica zostały zniszczone.

Cmentarz usytuowany jest przy ul. Lotniczej 51, w obrębie osiedla Kozanów, a jego północną granicę wyznacza ul. Pilczycka. Dojazd do cmentarza jest możliwy dzięki dziennym liniom tramwajowym nr: 3, 10, 20, 33 (przystanek: „Bajana”) oraz nocnym liniom autobusowym nr: 243, 246 i 253 (przystanek „Bajana”).

Zachowane nagrobki

26 września 1983 roku cmentarz zyskał status zabytku, co zabezpiecza jego dziedzictwo historyczne. W obecnych czasach dostrzec można otaczające cmentarz ogrodzenie oraz charakterystyczną bramę ozdobioną płaskorzeźbami. Dodatkowo, wytyczone niegdyś ścieżki wciąż prowadzą przez teren tego miejsca. Na wspomnianym cmentarzu przetrwał zarówno dom przedpogrzebowy, jak i krużganek, choć obydwa obiekty noszą ślady upływu czasu.

Warto zauważyć, że na cmentarzu znajdują się oryginalne nagrobki (macewy), grobowce oraz płyty nagrobne. Wiele z nich upamiętnia ofiary Holokaustu, które nie miały miejsca spoczynku. Liczba zachowanych nagrobków szacuje się na około 8000. Ciekawostką jest także to, że na tym cmentarzu można zobaczyć jedyny znany na Dolnym Śląsku ohel, który został zbudowany około 1909 roku na grobie Miny Ciry Majzel.

Interesującą osobliwością jest również kwatera przeznaczona dla pochówków kremacyjnych, ponieważ tradycyjny judaizm zabrania palenia zwłok, podczas gdy judaizm reformowany zezwala na takie praktyki. Pierwszy pochówek w formie kremacji miał miejsce w 1907 roku, a w latach 20-tych XX wieku wydzielono specjalną kwaterę na te ceremonie. Wśród osób pochowanych tutaj znajduje się także znany matematyk Ernst Steinitz, który zastał pochowany w 1928 roku.

---

Oceń: Nowy Cmentarz Żydowski we Wrocławiu

---