Cmentarz Osobowicki

---

Historia

Cmentarz Osobowicki zyskał swoje miejsce na terenach niegdyś wchodzących w skład wsi Rosenthal, znanej także jako Różanka. Obszar ten obejmował przedtem pola oraz miejskie pastwiska, które mogły zyskać swoją nazwę od nazwiska niegdysiejszego właściciela gruntów – Polinke Acker, określanych jako Polankowe Pola. Przejęcie tych terenów przez miasto miało miejsce już w 1808 roku, podczas gdy reszta wsi Różanka stała się częścią Wrocławia dopiero sto dwadzieścia lat później.

Wybór lokalizacji cmentarza w dziewiętnastym wieku był niemalże strategiczny. Głównym atutem była łatwość dostępu – cmentarz zyskiwał dogodne połączenie dzięki istniejącemu mostowi Groszowemu (Gröschelbrücke), który został później zastąpiony mostem Osobowickim, przesuniętym o około 700 metrów na wschód i zlokalizowanym dalej od samego cmentarza. Z drugiej strony, jego lokalizacja poza miastem była również istotna, ponieważ obszar ten nie był przewidziany do zabudowy, ani do intensywnych upraw rolnych.

W latach 1920–1921 na zachodniej stronie cmentarza zrealizowano budowę kaplicy, której autorstwo przypisuje się znanemu architektowi, Maksowi Bergowi. Związane z tym wydarzenie oraz architektura kaplicy zostały opisane w osobnym artykule, dostępnym pod linkiem: Kaplica na Cmentarzu Osobowickim.

Pochówki sprzed 1945

Na cmentarzu Osobowickim można zauważyć około 40 grobów, które datowane są na czas przed 1945 rokiem. Wśród nich wyróżnia się najstarszy z nich – grób Adolfa Anderssena, szachisty, którego stella pochodzi z 1879 roku. Dodatkowo zachował się nagrobek z postacią kobiecą, datowany na 1895 rok.

Na polu oznaczonym literą „D” znajduje się kwatera poświęcona żołnierzom, którzy zginęli w latach 1914–1918. W tej części cmentarza można dostrzec żeliwne krzyże, które upamiętniają szeregowców oraz podoficerów, a także kamienne krzyże oficerów. W centrum tej kwatery ustawione są trzy wysokie drewniane krzyże, które postawiono w 1993 roku.

W obrębie cmentarza znajdują się również inne kwatery dedykowane poległym w I wojnie światowej, które usytuowane są przed kaplicą, na polach 86 i 87. Każda z tych kwater ma po jednym krzyżu. Bezpośrednio przed kaplicą stoi symboliczny pomnik, który przedstawia trzy kamienne sylwetki, które zostały odsłonięte w 1992 roku.

Pochówki i pomniki zaistniałe po 1945

Na prawej stronie głównej alei, która prowadzi do kaplicy pogrzebowej z 1921 roku, znajduje się symboliczny krzyż katyński, który upamiętnia Polaków pomordowanych na wschodzie. Ta lokalizacja świadczy o szacunku do ofiar i tragicznym losie wielu ludzi.

Po zachodniej stronie alei, w obrębie pól 24 i 42, usytuowana jest kwatera zasłużonych. To miejsce spoczynku profesorów, polityków, artystów oraz oficerów. Znajdziemy tutaj również granitowy pomnik Żołnierzy KBW z 1965 roku oraz piaskowcowy obelisk Funkcjonariuszy MO i Policji, na którym umieszczono tablice upamiętniające również policjantów, którzy służyli przed II wojną światową.

Na wschodniej stronie alei, w obrębie pola 41, znajdują się okazałe kaplice grobowe Romów z rodziny Łakatoszów. Obok nich można zobaczyć symboliczny drewniany krzyż cmentarny, przyozdobiony dużą drewnianą figurą Chrystusa.

Na polu 79, w północno-wschodniej części w pobliżu kaplicy, znajduje się kolejna kwatera zasłużonych, z kamiennym pomnikiem, który głosi: Zasłużonym w 40 rocznicę powrotu Ziem Zachodnich i Północnych do Macierzy. Społeczeństwo Wrocławia 1985.

Na polu 119, także w północno-wschodniej strefie kaplicy, zlokalizowana jest kwatera kombatantów, w której wyróżnia się pomnik w kształcie Krzyża Walecznych. Jest on otoczony trzema kamiennymi kolumnami, które symbolizują Siły Zbrojne, Ruch Oporu oraz Martyrologie obozów koncentracyjnych. Pomnik został wybudowany w czynie społecznym przez członków koła ZBoWiD Kleczków w latach 1978–1989.

Nieopodal, na polu 120, znajduje się kwatera bezimiennych ofiar stalinizmu, gdzie spoczywają pomordowani w więzieniach oraz straceni żołnierze podziemia niepodległościowego oraz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Dalszy ciąg tych kwater możemy znaleźć na polu 81a, gdzie na skraju stoi niewielki, symboliczny krzyż.

Warto zauważyć pomnik pilota Wiktora Komorowskiego, który został zamęczony w 1952 roku i zrehabilitowany w 1989. Obok spoczywają jego synowie Jerzy i Bogdan, straceni w 1954 roku i zrehabilitowani w 1992. W tej części cmentarza odnaleziono ślady około 350 grobów, a około 500 innych grobów znajdowało się wcześniej w dawnych kwaterach 77, 91 i 102, które zostały przekazane na pochówki. Planuje się ekshumacje w kwaterach 77, 91, 102, 91a oraz 92. Wśród pochowanych byli również Niemcy, w tym zbrodniarze wojenni.

Na polu „M”, w północno-zachodnim kierunku od kaplicy, znajduje się kwatera muzułmanów, gdzie nagrobki oznaczone są półksiężycem. Cmentarze te zostały zaprojektowane w taki sposób, aby zmarli leżeli twarzą w stronę Mekki.

W kwaterze 2, przy bramie środkowej, zachowały się fragmenty starego muru zewnętrznego, na którym znajdują się pozostałości pomników nagrobnych z początku XX wieku, z czego większość została na nowo wykorzystana. Naprzeciwko tych grobów rośnie około 100-letni platan klonolistny, który ma obwód około 360 cm i wysokość około 28 m.

Znane osoby pochowane na cmentarzu

Wrocławski Cmentarz Osobowicki skrywa w sobie nie tylko miejsce wiecznego spoczynku, ale także bogaty dorobek ludzi, którzy przyczynili się do kultury i historii naszego kraju. W szczególności warto wspomnieć o kilku znanych osobach, które spoczywają na tym cmentarzu.

• Adolf Anderssen (1818–1879) – uznawany za jednego z wybitniejszych szachistów w historii.
• Zdzisław Balicki (1930–1995) – znaczący działacz komunistyczny oraz polityk.
• George Bidwell (1905–1989) – pisarz, którego twórczość wpisała się w kulturę literacką.
• Jan Boć (1939–2017) – prawnik administratywista, profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, który wniósł wiele do dziedziny prawa.
• Jerzy Boroń (1924–1986) – wybitny artysta rzeźbiarz, znany ze swoich unikatowych prac.
• gen. Edmund Buła (1926–2012) – żołnierz kontrwywiadu wojskowego, łączący swoje życie z historią Polski.
• Halina Buyno-Łoza (1907–1991) – aktorka, której kariery teatralne oraz filmowe są niezapomniane.
• Romuald Cabaj (1921–1968) – pisarz, który pozostawił po sobie cenne dzieła literackie.
• Ryszard Cieślak (1937–1990) – aktor Teatru Laboratorium, ceniony za swoje role.
• prof. Juliusz Demel (1921–1991) – znawca historii i wykładowca na Uniwersytecie Wrocławskim.
• Władysław Dłużniewski ps. „Gołąb” (1927–2014) – żołnierz NSZ oraz prezes okręgu dolnośląskiego ZŻNSZ.
• prof. Józef Dudek (1939–2008) – matematyk oraz wykładowca, inicjator cyklicznych spotkań dla wrocławskiej inteligencji, który był pomysłodawcą „Salonu Profesora Dudka”.
• por. Stanisław Dydo (1922–1948) – oficer AK, który odszedł w więzieniu na Kleczkowie.
• Zygmunt Garłowski (1949–2008) – piłkarz, który osiągnął wiele w swoim sporcie.
• Eugeniusz Get-Stankiewicz (1942–2011) – artysta grafik oraz rzeźbiarz, którego prace były inspirujące.
• Wiktor Grotowicz (1919–1985) – znany aktor z wielu uznanych produkcji.
• Antoni Gucwiński (1932–2021) – lekarz weterynarii i zootechnik, przez wiele lat związany z Ogrodami Zoologicznymi we Wrocławiu.
• Hanna Gucwińska (1932–2023) – zootechnik oraz osobowość telewizyjna, posłanka na Sejm RP w latach 2001–2005.
• Józef Hałas (1927–2015) – malarz, który wywarł wpływ na sztukę polską.
• Zbigniew Hałat (1950–2022) – lekarz epidemiolog, znany ze swojego zaangażowania w zdrowie publiczne.
• prof. Marian Haisig (1908–1996) – profesor i historyk, był wybitną postacią Uniwersytetu Wrocławskiego.
• prof. Włodzimierz Hołubowicz (1908–1962) – archeolog z zamiłowaniem do badań pradziejów Ślęży.
• prof. Andrzej Hulanicki (1933–2008) – znany matematyk i członek rzeczywisty PAN.
• Henryk Hunko (1924–1985) – niezapomniany aktor.
• prof. Bolesław Iwaszkiewicz (1900–1983) – matematyk i polityk, który miał znaczący wkład w rozwój Wrocławia.
• mjr Alfons Jabłoński (1899–1946) – oficer AK, ostatni szef sztabu Komendy Okręgu Lwowskiego AK „Nie”.
• Anna Jerzmańska (1928–2003) – paleontolog, profesor na Uniwersytecie Wrocławskim, mająca duże osiągnięcia naukowe.
• prof. Bogusława Jeżowska-Trzebiatowska (1908–1991) – fizykochemik oraz wykładowca, której badania miały znaczenie w dziedzinie nauk chemicznych.
• Franciszek Juszczak (1889–1976) – działacz Związku Polaków w Niemczech, który walczył o prawa Polaków.
• Zdzisław Karczewski (1903–1970) – aktor teatralny i filmowy, znany z wielu ról oraz jako reżyser.
• Tymoteusz Karpowicz (1921–2005) – poeta i dramaturg, którego twórczość wywarła wpływ na kulturę.
• Janusz Kierzkowski (1947–2011) – kolarz torowy, brązowy medalista olimpijski z Meksyku.
• prof. Adolf Kisza (1934–2015) – elektrochemik, wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego, znany ze swojego wkładu w naukę.
• por. Jan Klamut (1913–1948) – oficer AK, jako wielu innych stracony w więzieniu na Kleczkowie.
• Kazimierz Klimczewski (1928–2009) – architekt, który stworzył wiele dzieł.
• prof. Mieczysław Klimowicz (1919–2008) – wybitny historyk literatury i rektor Uniwersytetu Wrocławskiego.
• prof. Ryszard Kocięba (1933–2005) – chirurg, znany jako pionier replantacji kończyn w Polsce.
• prof. Stanisław Kolbuszewski (1901–1965) – wybitny literaturoznawca.
• Czesław Kołodyński (1941–2014) – lekkoatleta, a także trener i sędzia w lekkoatletyce.
• prof. Tadeusz Łobos (1938–2014) – inżynier elektryk, wyróżniony Nagrodą Humboldta.
• płk prof. Ryszard Majewski (1931–2007) – historyk wojskowości, autor licznych publikacji o Festung Breslau.
• prof. Ewa Maleczyńska (1900–1972) – historyk, wykładowca, mająca znaczące osiągnięcia w badaniach historycznych.
• prof. Karol Maleczyński (1897–1968) – historyk związany z Uniwersytetem Wrocławskim.
• mjr Ludwik Marszałek (1912–1948) – oficer AK, stracony w więzieniu na Kleczkowie i kolejny bohater narodowy.
• Iga Mayr-Karczewska (1921–2001) – utalentowana aktorka teatralna i filmowa.
• prof. Danuta Misińska (1934–2011) – ekonomista i wykładowca Uniwersytetu Ekonomicznego.
• prof. Ryszard Natusiewicz (1927–2008) – architekt oraz wykładowca Politechniki Wrocławskiej.
• prof. Władysław Nehring (1830–1909) – filolog, historyk oraz rektor Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Artur Olech (1940–2010) – bokser, dwukrotny wicemistrz olimpijski.
• Zbigniew Olech (1940–2008) – bokser, który reprezentował Polskę z dumą.
• prof. Bernhard Patzak (1873–1933) – historyk sztuki związany z Uniwersytetem Wrocławskim.
• Aleksandra Pijanowska-Adamczyk (1922–2022) – poetka, która również była partyzantką.
• Włodzimierz Plaskota (1933–2005) – muzyk i kabareciarz, znany ze swojego talentu.
• gen. Henryk Rapacewicz (1926–1991) – oficer LWP, który wniósł wiele do historii wojska.
• prof. Henryk Rot (1926–1995) – prawnik i wykładowca, który dodatkowo pełnił funkcję senatora RP.
• płk Jan Rutkowski (1900–1984) – oficer LWP oraz działacz komunistyczny.
• Stanisław Ryniak (1915–2004) – architekt, który był pierwszym polskim więźniem obozu KL Auschwitz.
• Lilian Seymour-Tułasiewicz (1913–2003) – pisarka, której utwory zapadają w pamięć.
• Władysław Sidorowicz (1945–2014) – lekarz i minister zdrowia oraz opieki społecznej.
• Stanisław Szozda (1950–2013) – kolarz szosowy, który odnosił liczne sukcesy sportowe.
• Tadeusz Szymków (1958–2009) – aktor, który przyczynił się do rozwoju kultury filmowej.
• prof. Włodzimierz Trzebiatowski (1906–1982) – chemik, który wzbogacił wiedzę na Uniwersytecie Wrocławskim.
• Kazimierz Wojtowicz ps. „Głóg” (1913–1996) – uczestnik kampanii wrześniowej oraz oficer AK.
• Wacław Zdanowicz (1891–1958) – aktor, który zyskał popularność dzięki swoim roli w teatrze i filmie.

---

Oceń: Cmentarz Osobowicki

---