Cmentarz Grabiszyński

---

Historia

„Cmentarz Grabiszyński I, zlokalizowany pomiędzy ulicami Hallera, Romera a Grabiszyńską, obecnie znajduje się w obszarze Parku Grabiszyńskiego. Jego założenie datuje się na rok 1867. W centralnej części tego cmentarza wznosiła się kaplica, zaprojektowana przez architekta Zimmermanna, w stylu naśladującym włoski renesans. Niestety, zarówno kaplica, jak i cmentarz zostały zniszczone w trakcie oblężenia Wrocławia w 1945 roku.

Po zakończeniu II wojny światowej cmentarz nie był użytkowany oraz ulegał stałej degradacji. W 1963 roku podjęto decyzję o jego likwidacji. W miejscu cmentarza powstał park, a dawny układ alei uległ zmianie. Tylko w nielicznych miejscach można jeszcze dostrzec resztki grobów oraz pozostałości urządzeń cmentarnych.

Cmentarz Grabiszyński II został założony w roku 1881 i jest jedyną częścią pierwotnego kompleksu cmentarnego, która pozostaje w użytkowaniu do dziś. W 1882 roku zrealizowano projekt architekta Kesslera, budując neoromańską kaplicę dedykowaną Karolinie Gierth. Obecnie kaplica ta służy do przeprowadzania ceremonii żałobnych. Warto jednak zauważyć, że większość niemieckich nagrobków została usunięta w latach 50. XX wieku.

Oprócz tradycyjnych pól grzebalnych, w cmentarzu znajdują się również pole urnowe i kolumbarium, a dwie kwatery są zarezerwowane dla zmarłych wyznania prawosławnego.

Cmentarz Grabiszyński III powstał w 1916 roku po wschodniej stronie ulicy Grabiszyńskiej, na obrzeżach najstarszej części kompleksu. Centralnym punktem cmentarza była zbudowana w 1926 roku, według projektu Konwiarza, krematoria. Dodatkowo, w 1927 roku na południowym skraju nekropolii urządzono Cmentarz Żołnierzy Włoskich, upamiętniający tych, którzy zmarli w niemieckiej niewoli pod koniec I wojny światowej. Cmentarz ten, obok niewielkiej kwatery dla dzieci (usytuowanej w pobliżu pętli tramwajowej „Grabiszyńska Cmentarz”), to jedyne zachowane elementy dawnej III części nekropolii.

W latach 1946–1949, obok cmentarza włoskiego, powstał francuski cmentarz wojenny, który został zlikwidowany w 1952 roku. Tereny Cmentarza Grabiszyńskiego III, po jego likwidacji w 1963 roku, stały się istotną częścią Parku Grabiszyńskiego.

Pochowani

W obrębie Cmentarza Grabiszyńskiego we Wrocławiu spoczywa wiele znaczących postaci, które miały ogromny wpływ na życie kulturalne oraz społeczne regionu. Przed 1945 rokiem, na tym historycznym miejscu, znaleźli swoje wieczne odpoczywanie:

• Vilma Illing (1871–1903) – znana aktorka dramatyczna,
• Rafał Ludwik Maszkowski (1838–1901) – skrzypek i dyrygent Wrocławskiego Towarzystwa Muzycznego,
• Otto Mueller (1874–1930) – grafik oraz malarz.

W publikacji „Cmentarze dawnego Wrocławia” przypomniano także o Agnes Sorma (1862–1927), utalentowanej aktorce, która urodziła się we Wrocławiu. Chociaż zmarła w lutym 1927 w Stanach Zjednoczonych, jej prochy sprowadzono do Niemiec w tym samym roku, gdzie pochowano je w rodzinnym grobowcu Minotto na berlińskim cmentarzu Wannsee przy ulicy Lindenstraße.

Na przestrzeni lat po 1945 roku, Cmentarz Grabiszyński stał się miejscem spoczynku wielu wybitnych osobistości:

• Andrzej Adamus (1949–2004) – wydawca i założyciel Wydawnictwa Dolnośląskiego,
• doc. Stanisław Baranowski (1935–1978) – meteorolog, glacjolog, ale także polarnik i wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Piotr Bednarz (1949–2009) – działacz opozycji w PRL-u, honored with the title of Commander’s Cross of the Order of Rebirth of Poland,
• prof. Janina Bogusławska-Jaworska (1930–2002) – lekarz, która założyła Kliniki Onkologii i Hematologii Dziecięcej we Wrocławiu,
• prof. Marcin Bukowski (1902–1997) – architekt, który kierował odbudową wrocławskich zabytków,
• Andrzej Bułat (1948-2020) – dziennikarz,
• Stanisław Chaciński (1936–1990) – poeta,
• Sylwester Chęciński (1930-2021) – reżyser filmowy oraz scenarzysta,
• płk. Zygmunt Cšadek (1895–1979) – oficer Wojska Polskiego,
• Jan Cych (1944–2024) – sportowiec, olimpijczyk z Meksyku 1968 r.,
• Zbigniew Cynkutis (1938–1987) – reżyser teatralny,
• prof. Władysław Czapliński (1905–1981) – historyk oraz wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego,
• prof. Jerzy Czernik (1938–2010) – lekarz i prezes Polskiego Towarzystwa Chirurgów Dziecięcych,
• Adam Dotzauer (1924–2003) – lekkoatleta, trener oraz nauczyciel-dydaktyk,
• Ryszard Francman (1943–2010) – kaskader,
• Wiesław Fuglewicz (1934–1982) – dziennikarz, pisarz oraz rysownik,
• Bolesław Hebrowski (1921–2014) – żołnierz Armii Krajowej oraz Honorowy Prezes Dolnośląskiego Oddziału Polskiego Zrzeszenia Inżynierów i Techników Sanitarnych,
• Lothar Herbst (1940–2000) – poeta i dziennikarz,
• Tadeusz Hordt (1901–1983) – oficer Wojska Polskiego,
• Henryk Jagodziński (1928–2000) – satyryk i aforysta,
• Antoni Jahołkowski (1931–1981) – aktor,
• prof. Marian Jakóbiec (1910–1998) – pisarz oraz slawista, wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Roman Jasielski (1871–1947) – księgarz oraz wydawca,
• Jan Kaczmarek (1945–2007) – satyryk,
• Józef Kaleta (1925–2007) – ekonomista, prof. AE, polityk,
• Edward Kalisz (1951–2017) – aktor,
• prof. Andrzej Klisiecki – pierwszy rektor Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu,
• dr Aleksander Korman (1926–2004) – ekonomista oraz działacz społeczny,
• Agnieszka Kotlarska (1972–1996) – Miss Polski 1991 oraz Miss International 1991,
• Jan Mazur (1947–2008) – dziennikarz muzyczny,
• Kazimierz Michalczyk (1955–1982) – tokarz z Elwro, tragiczne ofiara stanu wojennego,
• Mikołaj Michalewicz (1978–2005) – aktor, współzałożyciel teatru Ad Spectatores,
• Zygmunt Molik (1930–2010) – aktor,
• Marek Motas (1945–2007) – kompozytor, satyryk i reżyser dźwięku,
• Jan Pławnicki (1936–2009) – dziennikarz i działacz społeczny,
• Marceli Prószyński (1881–1956) – nauczyciel, publicysta i działacz Narodowej Demokracji, poseł na sejm RP I kadencji,
• prof. Stanisław Rospond (1906–1982) – językoznawca oraz nauczyciel akademicki,
• Jan Różewicz (1953–2008) – reżyser i scenarzysta teatralny,
• prof. Czesław Ryll-Nardzewski – matematyk, wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Politechniki Wrocławskiej,
• Zdzisław Smektała (1951–2018) – dziennikarz i felietonista,
• Barbara Sowa, ps. Basia (1918–2024) – żołnierz ZWZ-AK oraz kapitan WP,
• Wawrzyniec Staliński (1899–1985) – piłkarz, reprezentant Polski,
• Matylda Szczudłowska (1902–2006) – lekarz weterynarii, specjalistka okulistyki weterynaryjnej,
• Robert „Robs” Szecówka (1936–2020) – karykaturzysta oraz satyryk,
• Stanisław Szeligowski (1887–1966) – astronom,
• ks. Paweł Szuflat (1889–1981) – duchowny greckokatolicki,
• Tadeusz Szwed (1938–1999) – fotoreporter,
• prof. Stefan Ślopek (1914–1995) – lekarz mikrobiolog,
• prof. Andrzej Karol Teisseyre (1938–1991) – geolog, a także profesor Uniwersytetu Wrocławskiego,
• prof. Mieczysław Teisseyre (1925–2008) – mechanik, wykładowca Politechniki Wrocławskiej,
• Bronisław Trytko (zm. 2018) – plastyk oraz projektant lalek,
• Jan Trzynadlowski (1912–1995) – literaturoznawca,
• Bruno Tschötschel (1874–1941) – rzeźbiarz,
• dr Bronisław Turoń (1923–1984) – mediewista oraz działacz ruchu turystycznego,
• Krystyna Tyszkowska (1926–2017) – polska dziennikarka,
• prof. Wojciech Walczak (1916–1984) – geograf i wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Andrzej Waligórski (1926–1992) – poeta oraz satyryk,
• prof. Józef Wąsowicz (1900–1964) – kartograf oraz wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Adam Wójcik (1970–2017) – znany polski koszykarz, wielokrotny reprezentant Polski,
• prof. Wojciech Wrzesiński (1934–2013) – historyk oraz rektor Uniwersytetu Wrocławskiego,
• prof. Seweryn Wysłouch (1900–1968) – historyk państwa i prawa, nauczyciel akademicki,
• prof. Zdzisław Zagrobelny (1932–2011) – chirurg, założyciel polskiej szkoły krioterapii oraz rektor AWF,
• prof. Henryk Zieliński (1920–1981) – historyk, który uczył na Uniwersytecie Wrocławskim,
• prof. Józef Ziółkowski (1934–2008) – chemik i wykładowca Uniwersytetu Wrocławskiego,
• Michał Żywień (1927–2008) – wspaniały dziennikarz.

---

Oceń: Cmentarz Grabiszyński

---