Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego

---

Lokalizacja

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego znajduje się w malowniczej okolicy, tuż obok katedry Św. Jana Chrzciciela oraz kościoła Św. Krzyża. Ogród jest częściowo usytuowany na historycznym Ostrowie Tumskim, co dodaje mu wyjątkowego klimatu. Dystans do Rynku wynosi około 2 km, co czyni go łatwo dostępnym miejscem dla odwiedzających.

Historia

5 stycznia 1807 roku, gdy Wrocław został zdobyty przez wojska napoleońskie, miało miejsce znaczące wydarzenie, które doprowadziło do burzenia umocnień oraz zasypywania fos tego miasta. W rezultacie tego procesu rozpoczął się intensywny rozwój przestrzeni miejskiej, który obejmował m.in. tworzenie promenad i przekazywanie obszarów pofortyfikacyjnych nowo założonemu Uniwersytetowi Wrocławskiemu. Tereny te zostały przeznaczone na utworzenie Ogrodu Botanicznego, który początkowo zajmował powierzchnię około 5 ha.

W pierwszych miesiącach działalności Ogrodu rozpoczęto gromadzenie roślin, a w pierwszym roku jego funkcjonowania wybudowano pierwszą dużą szklarnię o wymiarach 37 m długości, 10 m szerokości i 5 m wysokości, która składała się z trzech stref temperaturowych. Dzięki temu możliwe stało się przezimowanie roślin zarówno ze strefy umiarkowanej, jak i subtropikalnej, a także utrzymanie ciepłolubnych gatunków. Wśród pierwszych drzew posadzonych w Ogrodzie zachowały się do dzisiaj między innymi Dąb Przyjaźni (Quercus robur) z 1811 roku, czy grupa pomnikowych cisów (Taxus baccata). Również platany klonolistne (Platanus x acerifolia) przyciągają uwagę zwiedzających. Pod koniec 1816 roku dokumentacja Ogrodu wskazywała na około 500 gatunków roślin gruntowych oraz 1500 gatunków szklarniowych.

Rozwój kolekcji nastąpił również dzięki ekspedycjom botanicznym oraz wymianie nasion. Do 1843 roku liczba gatunków w Ogrodzie wynosiła już około 10 tysięcy, z czego 5500 stanowiły rośliny uprawiane w szklarniach. Niestety, w wyniku wydarzeń II wojny światowej w 1945 roku, zniszczona została większość kolekcji roślin szklarniowych, a także 50% drzewostanu Ogrodu. W obliczu oblężenia Festung Breslau przez Armię Czerwoną teren Ogrodu został wykorzystany przez Niemców do celów wojennych.

Po zakończeniu działań wojennych, przez pierwsze trzy lata pracami nad odbudową Ogrodu kierował botanik, prof. Stanisław Kulczyński, pierwszy rektor połączonych Uniwersytetu i Politechniki Wrocławskiej. W 1948 roku zapadła decyzja o wznowieniu działalności Ogrodu, co zlecono profesorom Henrykowi Teleżyńskiemu i Stefanowi Macce. Ostatecznie, w 1950 roku Ogród został udostępniony publiczności, początkowo tylko w niedziele oraz święta. W latach 1958-1972 kierownikiem Ogrodu była doc. (później profesor) Zofia Gumińska, która w 1958 roku zainicjowała budowę drewnianego mostka nad stawem, który pozostaje jednym z symboli Ogrodu. Od 1960 roku Ogród otwarty jest codziennie, a w 1967 roku dołączono dodatkowy hektar terenu, na którym powstał nowy basen dla roślin wodnych według projektu architekta Tadeusza Zipsera.

W latach siedemdziesiątych kierownictwo Ogrodu objęła prof. Krystyna Kukułczanka, a w 1974 roku Ogród został wpisany do rejestru zabytków. Od 1984 do 2016 rokiem dyrektorem Ogrodu był dr hab. Tomasz J. Nowak, a obecnym kierownikiem jest dr hab. Zygmunt Kącki.

Szklarnie w Ogrodzie

W trakcie ponad dwustuletniej historii Ogród botaniczny był wyposażany w różne szklarnie, które zmieniały się zarówno pod względem liczby, jak i wielkości.

Szklarnia nr 2 (po 1957 r. Palmiarnia)

W 1823 roku powstała szklarnia, która miała 25 m długości, 9,5 m szerokości oraz 5 m wysokości. Przeznaczona była do zimowego przechowywania roślin z Afryki Południowej, obu Ameryk, Australii oraz południowej Europy, utrzymując temperaturę 4-6 °C w zimie. Wobec intensywnego rozwoju Ogrodu, postanowiono w 1878 roku wybudować nową szklarnię, w całości ze stali i szkła, według projektu dyrektora Ogrodu, prof. Heinricha Göppert. Nowy obiekt miał 24 m długości, 12,5 m szerokości oraz 11,75 m wysokości, a w środku podzielono go na sześć części, z systemem centralnego ogrzewania i zraszania roślin.

Wciągu tego czasu w Ogrodzie planowano uprawy roślin egzotycznych, w tym Victoria regia z Ameryki Południowej. Niestety, szklarnia została zniszczona podczas II wojny światowej. Po odbudowie w 1957 roku miał miejsce zwrot ku roślinom tropikalnym. Z biegiem lat, z powodu braku odpowiednich remontów, jej stan techniczny uległ pogorszeniu, co doprowadziło do zamknięcia Palmiarni w 2013 roku. W 2024 roku ogłoszono przetarg na budowę nowego obiektu pełniącego funkcję Palmiarni przez kolejne lata.

Działy i Kolekcje Roślinne

Charakterystyka biologiczna

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego rozciąga się na imponującym obszarze o powierzchni 7,4 ha, co w połączeniu z 0,33 ha zajmowanym przez szklarnię sprawia, że jest to miejsce wyjątkowe. Można tu znaleźć około 7,5 tysiąca gatunków roślin, zarówno tych rosnących w gruncie, jak i szklarniowych. Po uwzględnieniu różnorodności ich odmian ta liczba rośnie do około 11,5 tysiąca.

Na terenie ogrodu, a zwłaszcza w Arboretum, występują interesujące gatunki roślin, takie jak cypryśniki błotne, mamutowce, sekwoja wieczniezielona, cedry, szydlice, kuningamie, modrzew polski oraz metasekwoje. Warto również wspomnieć o cyprysowcach Leylanda oraz sośnicach, które dodają uroku temu miejscu.

W obrębie Ogrodu znajdują się także drzewa, które uznano za pomniki przyrody. Należy do nich 27 imponujących okazów, w tym dęby, cisy, miłorzęby, buki oraz platany. Ogród kusi nie tylko roślinnością, ale także interesującą ekspozycją geologiczną, zbudowaną w 1856 roku na terenie alpinarium, która pozwala podziwiać przyrodnicze procesy formowania środowiska geologicznego.

Działy

• Gruntowe rośliny ozdobne – obszar ten zlokalizowany jest w zachodniej części Ogrodu i powstał w latach 60. XX wieku, aby promować dekoracyjne rośliny ogrodnicze. Można tu zobaczyć m.in. 30 odmian hiacyntów oraz 80 odmian narcyzów, a także kolekcje kosaćców, piwonii i liliowców,
• Systematyka – ten dział zajmuje powierzchnię około 2 ha w centralnej części Ogrodu, gromadząc rośliny zielne oraz drzewa, krzewy i krzewinki przystosowane do polskich warunków klimatycznych,
• Arboretum – dział ten funkcjonuje jako park spacerowy, w którym rosną zarówno gatunki rodzimych, jak i egzotycznych drzew i krzewów,
• Alpinarium – w tej części Ogrodu zgromadzono około 1500 gatunków roślin skalnych, a jego atrakcyjnością jest unikalny profil geologiczny,
• Rośliny wodne, błotne i akwariowe – w tej kolekcji znajduje się jedna z największych na świecie zbiorów subtropikalnych i tropikalnych roślin wodnych oraz błotnych, licząca ponad 250 taksonów,
• Rośliny szklarniowe – wrocławska kolekcja szklarniowa to blisko 5000 taksonów, co czyni ją jedną z najbogatszych w Polsce,
• Dydaktyka i morfologia roślin – ekspozycja ta ilustruje wybrane zagadnienia związane z biologią i morfologią roślin, umożliwiając zgłębianie budowy i zapylania kwiatów oraz różnych typów owoców i nasion,
• Pnącza – dział ten obejmuje największą w Europie kolekcję dzikich gatunków pnączy, a także odmiany ogrodnicze i jednoroczne roślin pnących,
• Panorama natury – stała wystawa ukazująca wszystkie ery geologiczne oraz minerały Dolnego Śląska. Dominującym elementem jest panoramę przedstawiająca rozwój życia na Ziemi, dzieło wrocławskiego artysty Janusza Merkla,
• Pracownia kultur tkankowych.

Przeprawy w Ogrodzie Botanicznym

Na terenie ogrodu można znaleźć niewielkie kładki, które umożliwiają pieszym przeprawę przez staw będący starorzeczem jednego z ramion Odry, zasypanym w XIX wieku. W ramach rozbudowy ogrodu wzdłuż alei spacerowych stworzono drewnianą kładkę i pomost, jednak na mniejszym stawie nie zamontowano kładek.

Kładka w ogrodzie jest konstrukcją mostową, łukową, złożoną z trzech przęseł, a jej nośność opiera się na kratownicach z drewnianych belek. Trójkątne kratownice skrajne wspierają środkową kratownicę z pasami, które zbieżnie prowadzą ku zwornikowi łuku. Dolne pasy kratownic mają podparcia, które opierają się na słupach w podwójnym rzędzie. Przyczółki na brzegach zbiornika wodnego wykonano murowane. Kładka została zbudowana w 1958 roku z pomocą studentów Wojsk Inżynieryjnych, stając się symbolem ogrodu. Niestety, w 1992 roku z powodu złego stanu technicznego oryginalna konstrukcja musiała zostać rozebrana, lecz w tym samym miejscu wzniesiono nową, odzwierciedlającą poprzedni kształt.

Pomost na stawie również powstał z drewna, a jego platforma wspiera się na palach, tworząc malownicze miejsce widokowe.

Struktura organizacyjna Ogrodu

Organizacja Ogrodu Botanicznego funkcjonuje pod kierownictwem dyrektora, który zarządza zestawem jednostek działających w ramach tej instytucji. Wśród nich wyróżniają się kluczowe jednostki, o których mowa poniżej.

Polish Vegetation Database – Polska Baza Danych o Roślinności

Polska Baza Danych o Roślinności, znana jako Polish Vegetation Database, została zarejestrowana w międzynarodowym serwisie Global Index of Vegetation-Plot Databases (GIVD) pod numerem EU-PL-001. Stanowi ona jeden z największych zasobów informacji biologicznej na globalnej arenie. Baza ta jest integralną częścią międzynarodowych konsorcjów w Europie, takich jak European Vegetation Archive (EVA), oraz w ramach projektu sPlot, a także jest skojarzona z Krajową Siecią o Informacji o Bioróżnorodności (KSiB).

Pracownia Ekologii Roślinności

Pracownia ta jest zaangażowana w badania dotyczące ekoinformatyki, ekologi oraz zróżnicowania roślinności w różnych wymiarach czasowych i przestrzennych. Jej działania koncentrują się głównie na lokalnych i regionalnych aspektach roślinności w Polsce. W ramach działalności pracowni korzysta się z zasobów oraz rozwija narodową bazę danych Polish Vegetation Database (PVD), która jest początkowo integrowana w europejskiej (EVA) oraz światowej (GIVD) sieci dotyczącej informacji o bioróżnorodności.

Pracownia Kultur Tkankowych

Historia Pracowni Kultur Tkankowych sięga roku 1970, kiedy to została założona przez prof. dr hab. Krystynę Kukułczankę. W instytucji tej prowadzone są intensywne badania nad regeneracją roślin w warunkach in vitro. Pracownia zajmuje się rozmnażaniem wielu gatunków, w tym egzotycznych storczyków, bromelii, roślin owadożernych oraz tych o walorach ozdobnych. W chwili obecnej badania obejmują także fizjologię wzrostu i rozwoju podkładek jabłoni, koncentrując się na procesach metabolicznych związanych z różnymi etapami rozwoju, takimi jak spoczynek, aktywny wzrost, regeneracja korzeni oraz transformacja genetyczna.

Arboretum Wojsławice

Swoje miejsce w strukturze Ogrodu zajmuje również arboretum Wojsławice, które od 1988 roku jest jednostką filialną wrocławskiego Ogrodu Botanicznego. To rozległe, 62-hektarowe tereny niedaleko Niemczy, znane są przede wszystkim z imponującej kolekcji różaneczników oraz unikatowych drzew iglastych, w tym najwyższego w Polsce mamutowca olbrzymiego i najstarszej sośnicy japońskiej. Arboretum dysponuje również historycznym sadem czereśniowym o powierzchni 12 hektarów. W sumie zgromadzono tu ponad 15 tysięcy gatunków i odmian roślin, wśród których około 80% stanowią odmiany uprawne, a także 7 Kolekcji Narodowych roślin.

Biblioteka Ogrodu Botanicznego

Biblioteka Ogrodu Botanicznego to ośrodek specjalistyczny, który oferuje bogaty zbiór literatury w dziedziny botaniki, historii botaniki, polskiej i światowej florystyki, dendrologii, kultur tkankowych, jak również roślin ozdobnych, wodnych, alpejskich oraz chronionych, leczniczych, toksycznych i przyprawowych. Poza tym, gromadzi także materiały dotyczące ogrodów i terenów zielonych.

Dyrektorzy i Kierownicy Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu

Czasy największego rozwoju Ogrodu Botanicznego we Wrocławiu przypadają na okres, kiedy jego kierownictwo sprawowali wybitni naukowcy. W latach 1811–1816 dyrektorami byli jego założyciele, prof. Heinrich Friedrich Link – znany systematyk, anatom i fizjolog roślin oraz profesor historii naturalnej i rolnictwa F. Heyde. Następnie, w latach 1816–1830, na czoło Ogrodu wysunął się Ludolf Christian Treviranus, młodszy brat równie prominentnego przyrodnika, Gottfrieda Reinholda Treviranusa. Jego rządy zakończyły się w 1830 roku, kiedy to, przez długi czas, dowodzenie Ogrodem objął Christian Gottfried Daniel Nees von Esenbeck aż do 1852 roku.

Warto zaznaczyć, że Nees von Esenbeck został usunięty z zajmowanego stanowiska z powodów politycznych związanych z jego aktywnością podczas Wiosny Ludów w latach 1848–1849. Z kolei w latach 1852–1883 Ogród podlegał Johannowi Heinrichowi Robertowi Göppertowi, który przeprowadził znaczące rozszerzenia, wprowadzając do Ogrodu sekcje takie jak dendrologiczny, paleontologiczny oraz różne grupy fizjonomiczne i geograficzne. Dokonał on także znacznej rozbudowy działu roślin użytkowych.

Po Göppercie następowało kolejne kierownictwo Ogrodu, a były to postaci takie jak: Adolf Engler (do 1889), Karl Prantl (do 1893), Ferdinand Pax (do 1926), Peter Stark (do 1928) oraz Johannes Buder (do 1945). Buder w roku 1933 podjął decyzję o powiększeniu powierzchni Ogrodu o około 1 ha, włączając byłe tereny cmentarza przy dzisiejszych ulicach Hlonda i Wyszyńskiego.

W kolejności chronologicznej lista dyrektorów wygląda następująco:

• 1811–1815 – Heinrich Friedrich Link,
• 1816–1830 – Ludolf Christian Treviranus,
• 1830–1852 – Christian Gottfried Daniel Nees von Esenbeck,
• 1852–1884 – Heinrich Göppert,
• 1884–1889 – Adolf Engler,
• 1889–1893 – Karl Anton Eugen Prantl,
• 1893–1926 – Ferdinand Albin Pax,
• 1927–1928 – Peter Stark,
• 1929–1945 – Johannes Buder, ostatni niemiecki dyrektor ogrodu botanicznego,
• 1947–1957 – Stefan Macko (1889–1967), prof. dr hab., palinolog, ekolog i geograf roślin, pierwszy powojenny kierownik,
• 1958–1972 – Zofia Gumińska (1917–2006), dr hab., fizjolog roślin, pionierka upraw hydroponicznych w Polsce; odbudowywała Ogród Botaniczny ze zniszczeń wojennych, kierownik,
• 1972–1980 – Krystyna Kukułczanka (1925–2014), prof. dr hab., fizjolog roślin, twórczyni Pracowni Kultur Tkankowych, kierownik,
• 1980–1981 – Mieczysław Tokarski (1926–1989), dr, systematyk roślin, kierownik,
• 1984–2016 – Tomasz Jan Nowak (ur. 1949), dr hab., prof. nadzw. Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, fizjolog roślin, dendrolog,
• 2016–2017 – Ryszard Kamiński (pełniący obowiązki dyrektora),
• od 2017 – Zygmunt Kącki.

Godziny otwarcia

Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego zaprasza wszystkich miłośników przyrody. W czasie jego funkcjonowania oferuje możliwość poznawania bogactwa flory. Ogród jest otwarty dla zwiedzających w określonych godzinach, co sprawia, że warto zaplanować wizytę.

Zwiedzanie odbywa się od 1 kwietnia do 31 października. Wstęp do ogrodu jest płatny, co zapewnia wsparcie dla bieżącej działalności miejsca i jego utrzymania.

---

Oceń: Ogród Botaniczny Uniwersytetu Wrocławskiego

---