Muzeum Książąt Lubomirskich

---

Zbiory

Muzeum Książąt Lubomirskich, jako instytucja kultury, jest niezwykle bogate pod względem swoich zbiorów. W jego strukturze wyróżniamy dwa główne działy: Dział Sztuki oraz Dział Numizmatyczny.

Oba te działy łącznie przekładają się na imponującą liczbę niemal 319 tysięcy jednostek, co na dzień kwietnia 2021 roku stanowi znaczącą wartość. Gromadzenie obiektów w muzeum skupia się na przedmiotach ściśle związanych z historią Polski, a w szczególności na dziełach ukazujących dawne Kresy Wschodnie, w tym Lwów.

W zbiorach muzeum znajduje się wiele cennych artefaktów, w tym wyjątkowa kolekcja rysunków mistrzów europejskich z okresu XV–XIX wieku. Warto podkreślić, że w tej kolekcji znajduje się największy w Polsce zbiór prac Rembrandta, co czyni ją unikalnym punktem na artystycznej mapie kraju.

Dodatkowo, Muzeum Książąt Lubomirskich może poszczycić się jedną z najważniejszych oraz najbogatszych kolekcji numizmatycznych w Polsce. Obejmuje ona monety nie tylko polskie, ale także zagraniczne oraz antyczne, co czyni ją niezwykle atrakcyjną dla miłośników historii i numizmatyki.

Historia

Pierwsze lata: 1823-1869

Dzieje Muzeum Książąt Lubomirskich rozpoczęły się 25 grudnia 1823 roku, kiedy to doszło do istotnej umowy pomiędzy Józefem Maksymilianem Ossolińskim, fundatorem Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, a księciem Henrykiem Lubomirskim, znanym koneserem sztuki. Umowa ta miała na celu połączenie kolekcji dzieł sztuki obu mężczyzn, co przyczyniło się do zapewnienia bytu nowopowstającemu Ossolineum. Warto zaznaczyć, że ustanowiono również dziedziczną funkcję kuratora literackiego, którą objął Henryk Lubomirski oraz jego następcy, w tym przyszli ordynaci przeworscy, syn Jerzy i wnuk Andrzej.

W ramach umowy, Lubomirski zobowiązał się sfinansować budowę części gmachu Ossolineum, która na stałe miała nosić nazwę „Musaei Lubomirsciani”, czyli Muzeum Lubomirskich. Pomimo wielu trudności, jakie stwarzały władze, Muzeum zaczęło otrzymywać dary, w tym rysunki z kolekcji hrabiego Ignacego Skarbka oraz Karola Kühnla.

Ossolineum zlokalizowane w gmachu urządzonym na potrzeby Klasztoru Karmelitanek i kościoła św. Agnieszki, było od początku ważnym centrum kultury. Remont i przebudowa obiektu trwały przeszło do połowy XIX wieku, a projekt rozbudowy kompleksu realizował m.in. Józef Bem. W latach 1844–1847 wybudowano lewe skrzydło, w którym w 1870 roku zainstalowano Muzeum Lubomirskich.

W 1866 roku, syn Henryka, Jerzy Henryk Lubomirski, ustanowił Ordynację Przeworską Książąt Lubomirskich powiązaną z Zakładem Narodowym, co było kluczowe dla utworzenia Muzeum. Na samym początku Muzeum skupiło się na przekazywaniu darów, tworzeniu inwentarzy oraz konserwacji dzieł. W miarę upływu lat konsekwentnie wzbogacano kolekcję o nowe dary, w tym cenne rysunki Rembrandta i Albrechta Dürera, a także zbiory monet na skutek przywileju olbrzymiego ułatwiającego zakupy w Urzędzie Menniczym.

Systematycznie poszerzający się zbiór grafik stał się zasługą wprowadzonego w 1854 roku obowiązku przekazywania do Ossolineum egzemplarzy wszelkich druków z regionów lwowskiego i krakowskiego. W połowie wieku Muzeum zaczęło otrzymywać także dary fotograficzne oraz zbiór pieczęci od Franciszka Piekosińskiego z okresu od XII do XIX w. Wówczas Ossolineum stało się właścicielem kolekcji obrazów Łukasza Dąmskiego dopiero w 1929 roku.

Również organizacja wystaw czasowych była istotnym elementem działalności Muzeum. W 1847 roku po raz pierwszy zorganizowano wystawę poświęconą polskiemu malarstwu, a w 1861 roku Ossolineum zainicjowało „Wystawę starożytniczą lwowską”. W 1894 roku, dyrektor Wojciech Kętrzyński zorganizował pierwszą ekspozycję numizmatyczną w ramach Wystawy Powszechnej.

Lata świetności 1870-1940

Z chwilą utworzenia ordynacji przeworskiej oraz mianowania Jerzego Lubomirskiego kuratorem literackim Zakładu Narodowego w Ossolineum, w 1869 roku, nastąpiło przewiezienie cennych zbiorów do Lwowa i umiejscowienie ich w nowo wybudowanej lewym skrzydle gmachu. To posunięcie umożliwiło zorganizowanie stałej wystawy, która została otwarta w 1870 roku i obejmowała szereg cennych zbiorów.

• Dział Historyczno-Pamiątkowy – eksponujący obiekty związane z historią Polski, w tym wykopaliska, pamiątki po znanych osobistościach, rzemiosło artystyczne, medaliony, ryciny, rysunki oraz fotografie.
• Galeria Obrazów – posiadająca dzieła polskich malarzy takich jak Bacciarelli, Brandt, Matejko, Michałowski, Orłowski, a także mistrzów zagranicznych takich jak Tycjan czy Canaletto, w tym liczne ryciny i miedzioryty.
• Zbrojownię – niezwykle bogaty dział Muzeum, prezentujący cenną broń białą, palną oraz militaria z kolekcji Lubomirskich.

Paradoksalnie, w latach 1918–1922 kustoszem zbiorów był Mieczysław Treter, który zredagował „Przewodnik po Muzeum”, a także przyczynił się do zmian w rozmieszczeniu i układzie zbiorów biblioteki.

W 1921 roku Jan Gwalbert Pawlikowski przekazał Muzeum kolekcję swojego dziadka, Gwalberta Pawlikowskiego, która zawierała ponad 25 000 rycin, rysunków, a także bibliotekę oraz zbiory rękopisów, map, monet i pieczęci. Kolekcja ta przekształciła się w osobny dział Ossolineum – Bibliotekę Pawlikowskich, a jej kierownikiem od 1924 roku był prof. Mieczysław Gębarowicz.

Likwidacja Muzeum Lubomirskich. Kalendarium lat 1939–1946

• Po wybuchu II wojny światowej: Muzeum starało się zabezpieczyć kolekcje, ale do Ossolineum docierały także dary od osób pragnących ocalić swoje zbiory. W gronie pracowników pojawili się m.in. Tadeusz Mańkowski oraz Tadeusz Solski.
• Maj 1940 roku – Muzeum Lubomirskich zostało zlikwidowane po zajęciu Lwowa przez wojska sowieckie, a zbiory zostały podzielone między różne polskie instytucje kultury, co wynikało z intencji rozbicia polskich kolekcji artystycznych.
• 1940 – połączenie pozostałych kolekcji z graficznymi zbiorami Biblioteki Pawlikowskich oraz Baworowskich.
• 2 lipca 1941 roku dr Kajetan Müllmann – komisarz do spraw zabezpieczenia dzieł sztuki w Generalnym Gubernatorstwie, konfiskuje 26 rysunków Albrechta Dürera, które po wojnie trafiły do Jerzego Rafała Lubomirskiego, a następnie zostały rozsprzedane.
• W marcu i kwietniu 1944 roku, Niemcy ewakuowali część zbiorów do Biblioteki Jagiellońskiej, zaś wrześniu 1945 r., bezprawnie przewieźli zbiory do Adelsdorfu.
• Część zbiorów malarskich, w tym Unia Lubelska Jana Matejki, trafiła do Muzeum Narodowego w Warszawie, które następnie depozytowało ją do Muzeum Narodowego w Lublinie.
• Prof. Mieczysław Gębarowicz oraz Jan Markens angażowali się w konspiracyjne transporty dzieł do Muzeum Narodowego w Krakowie przez zaufane osoby.
• Czerwiec 1946 roku – rządowa decyzja o reaktywacji Biblioteki Ossolineum we Wrocławiu.
• Lipiec 1946 roku – pierwszy transport obiektów do Wrocławia, w tym 74 obrazy z MKL, które przeszły do Muzeum Państwowego w Wrocławiu.
• Eksponaty ze zbiorów Muzeum Lubomirskich oraz część zbiorów Biblioteki Pawlikowskich zostały przekazane do nowopowstałego Ossolineum we Wrocławiu.

W międzyczasie, pozostały zbiór malarski w większości pozostał w Lwowskiej Galerii Obrazów oraz część zbiorów grafiki i rysunku w Bibliotece im. Stefanyka.

---

Oceń: Muzeum Książąt Lubomirskich

---