Budynek Loży Masońskiej przy Placu Muzealnym we Wrocławiu

---

Historia posesji i kamienicy

W rozległym obszarze między pl. Muzealnym a ulicami Kościuszki, Druckiego-Lubeckiego oraz Łąkową do początku XX wieku znajdował się ogród, który stanowił część tylnych terenów willi Eichborna. Ogród, zaprojektowany w stylu parku angielskiego przez królewskiego ogrodnika Petera Lenné, łączył się z Promenadą Staromiejską. W 1907 roku, po zburzeniu willi Eichborna, projektant Richard Mohr przedstawił pierwszy, jednakże niezrealizowany, projekt zabudowy całego kwartału, który obejmował zespół kamienic mieszkalnych. Projekt ten ostatecznie nie doczekał się realizacji.

W północno-zachodnim narożniku tegoż kwartału zaplanowano budowę siedziby loży masońskiej „Hermann zur Beständigkeit”. Loża ta, założona w 1893 roku, była pierwszą i jedyną lożą masońską we Wrocławiu, która podlegała Wielkiej Loży Związku Eklektycznego obrządku angielskiego z Frankfurtu nad Menem. Była uznawana za lożę dość liberalną, w związku z czym mogły wstępować do niej osoby reprezentujące różne zawody, także Żydzi.

Już w lipcu 1911 roku powstały pierwsze projekty budynku loży, sporządzone przez Georga Schneidera i Maxa Mathiasa. Pierwszy projekt, sygnowany przez Schneidera, powstał w tym właśnie miesiącu, natomiast drugi, z marca 1912 roku, również pochodził od tego duetu. W ciągu tego samego roku, we wrześniu, opracowano kolejny projekt, który ostatecznie uzyskał zatwierdzenie, najprawdopodobniej autorstwa Richarda Mohra. Jak podaje Martha Rudnicka, również w 1912 roku powstał inny projekt Maxa Mathiasa, który miał być najbardziej zbliżony do finalnej wersji budynku. Nie jest natomiast znana dokładna data zakończenia budowy obiektu, chociaż najczęściej wskazuje się na okres 1911 lub 1912 roku.

Niestety, 20 marca 1933 roku, w wyniku nacisków ze strony nowego rządu Adolfa Hitlera, loża musiała zaprzestać swojej działalności. Już 23 marca Reichstag uchwalił ustawę zakazującą funkcjonowania wszelkich partii i organizacji, poza faszystowskimi. W 1935 roku budynek został skonfiskowany przez reżim hitlerowski, a w jego wnętrzach utworzono Handwerkskammer – izbę rzemieślniczą.

Architektura budynku

Budynek został zaprojektowany na planie litery „L” i ma dwie kondygnacje, nakryty jest dachem dwuspadowym od strony ulicy Druckiego-Lubeckiego oraz dachem mansardowym od strony placu Muzealnego. Projekt powstał ściśle według specyficznych potrzeb loży masońskiej, z uwzględnieniem specjalnie zaplanowanych pomieszczeń.

W północno-wschodniej części znajduje się piwnica, w której zaprojektowano wielką Salę Rady III Stopnia (Festsaal). Powstała tu również tak zwana Świątynia (Tempel), pełniąca funkcję miejsca spotkań członków loży. Charakteryzuje się ona podwyższonym pomieszczeniem o kondygnacji mezzanina, które znajduje się powyżej poziomu parteru i zawiera emporę organową. Początkowo sala była niemal pozbawiona otworów okiennych, miała wyłącznie małe okienka; w skrajnym narożniku umieszczono boczne wejście.

Na mezzanie znajdowały się sala klubowa oraz garderoba, podczas gdy na parterze usytuowane były pomieszczenia restauracji i kawiarni. Główne wejście do budynku znajduje się od strony placu Muzealnego, a tuż za drzwiami zlokalizowane są szatnia oraz westybul, z którego prowadzą ogromne schody na wyższe kondygnacje.

W południowo-zachodniej części budynku, na I piętrze, zaprojektowano dużą aulę, także podwyższoną o kondygnację mezzanina. W tej przestrzeni ulokowano kuchnię, spiżarnię oraz pokoje przeznaczone dla personelu. Na piętrze umieszczono również sale: balową i pomocniczą, a nad mezzaninem I piętra znajdowało się służbowe mieszkanie.

Elewacja główna składa się z dziewięciu osi, z czego pięć środkowych to okna ryzalitu. Powyżej parteru znajduje się gzyms kordonowy, a wejście główne, otoczone filarami, przechodzi w pilastry biegnące przez całą wysokość budynku. Powyżej kondygnacji mezzanina, skrajne osie ryzalitu zastąpione są głębokimi niszami, które współgrają z wysokimi oknami w pozostałych częściach. Ryzalit zwieńczony jest trójkątnym naczółkiem, w którym pierwotnie umieszczono dwie grupy figuralne: „Przyjaźń” po prawej stronie oraz „Dobroczynność” po lewej, a także inskrypcję „Humanitati”.

Po przejęciu budynku przez faszystów i likwidacji lóż masońskich, elewacja przeszła znaczące zmiany: usunięto inskrypcję oraz postacie figuralne z naczółka, w północno-wschodniej elewacji, na poziomie parteru, powiększono okna, adaptując je do rozmiarów otworów okiennych głównej fasady, zmieniono również okna na najwyższej kondygnacji i dodano lukarny w obszarze dachowym.

Po roku 1945

Budynek przetrwał bez uszczerbku działania wojenne w 1945 roku. Od maja tegoż roku był wykorzystywany przez Dzielnicowy Zarząd Budynków Mieszkalnych. W latach 40. XX wieku w obiekcie znajdował się Państwowy Instytut Rzemieślniczy. W 1957 roku otworzono Dom Kultury Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej, a w latach 70. kino Śnieżka. W 1996 roku, dzięki staraniom Piotra Weissa, kino przekształcono w dwusalowe kino Oskar, które zamknięto w sierpniu 2003 roku z powodu problemów finansowych.

W 1971 roku, na mocy decyzji Prezydium Rady Narodowej m. Wrocławia, budynek przekazano Komendzie Wojewódzkiej Milicji, a pięć lat później wnętrza przeszedły przebudowę. Według Agnieszki Zabłockiej-Kos, także elewacja uległa zmianom, jednak fotografie dokumentujące lata 1935–1945 przeczą tym tezom, ukazując już wprowadzone modyfikacje na elewacji północnej. W latach 1987–1991 budynek został poddany kapitalnemu remontowi, a w 2020 roku wnętrza zostały ponownie odnowione.

---

Oceń: Budynek Loży Masońskiej przy Placu Muzealnym we Wrocławiu

---