Kamienica Pod Zieloną Dynią i Dwoma Polakami we Wrocławiu

---

Historia kamienicy

Pierwotnie, na podwójnej działce, na której obecnie można odnaleźć budynek mieszkalno-usługowy, znajdowały się dwie odrębne kamienice o głębokim średniowiecznym rodowodzie. Były to kamienice znane jako Pod Dwoma Polakami oraz Pod Zieloną Dynią.

Kamienica Pod Zieloną Dynią

Historia budynku na narożnej działce nr 43 sięga późnego gotyku, w którym to okresie wzniesiono pierwszy z jego elementów. Ta dwukondygnacyjna, trzyosiowa kamienica od strony ul. Kuźniczej miała wiele charakterystycznych cech architektonicznych. Nad gzymsem wieńczącym znajdowała się dolna partia szczytu, jednokondygnacyjnego, posiadającego również trzy osiowe okna, których szerokość była zbliżona do szerokości pierwszego piętra.

Po obu stronach szczytu zwieńczonego boniowanymi lizenami znajdowały się niewielkie, wolutowe spływy. Warto również zauważyć, że nad tymi elementami architektonicznymi dominował dwukondygnacyjny, jednoosiowy szczyt, który otaczały wolutowe spływy i który zakończony był wysokim, trójkątnym tympanonem. Okna kamienicy wydzielano za pomocą prostych lizen, łączących obie kondygnacje, które oddzielał od siebie płaski gzyms pasowy.

W czasach renesansu budynek przeszedł przebudowy, do otworów okiennych dodano fasciowe opaski, co wpłynęło na jego wygląd. Natomiast w epoce baroku do większego okna w szczycie dołączono uszakową opaskę, wzbogaconą o zwornik oraz fartuch podparapetowy. Początek XX wieku przyniósł kolejne zmiany, ponieważ w części parterowej kamienicy mieściły się dwie bramy wejściowe prowadzące do osobnych pomieszczeń sklepowych. W narożniku budynku, na wysokości pierwszego piętra, umieszczono herb domu – zieloną dynię.

Ostatecznie, kamienica podzieliła los wielu innych budynków i została rozebrana w 1906 roku, pozostawiając po sobie jedynie wspomnienia oraz architektoniczne dziedzictwo Wrocławia.

Kamienica Pod Dwoma Polakami

Najwcześniejsze budowle, które powstały na działce nr 45, mają swoje korzenie w średniowieczu. W czasach baroku przekształcono ją w czterokondygnacyjną, dwutraktową oraz siedmioosiową kamienicę o kalenicowym kształcie. Fasada budynku była boniowana, a poszczególne piętra oddzielał gzyms, co nadawało jej elegancki wygląd.

W centralnej osi, na parterze, umieszczono prostokątny portal, którego węgary są skośnie sfazowane od wewnętrznej strony. Na podstawie zachowanej grafiki z 1825 roku, autorstwa Heinricha Mützela, możemy stwierdzić, że w górnej części nadproża widniała inskrypcja w formie 15 MF(wiązane) 90, co mogło wskazywać na datę przeprowadzonych prac budowlanych.

Nad otworem drzwiowym znajdowało się prostokątne, zakratowane nadświetle. Grafika ilustruje również, że po obu stronach portalu umieszczone były ostrołucznie zamknięte okna, które były przeszklone w stylu gomółkowym i zdobione gmerkami u góry. Nad lewym oknem widniał gmerek o sercowatej formie z krzyżykiem, natomiast nad prawym oknem znajdowała się pusta tarcza.

Okna były usytuowane na wysokości nadproża i połączone z portalem za pomocą dwóch, łukowo zamkniętych płaskorzeźbionych plakiet przedstawiających różne postacie. Po lewej stronie była św. Anna Samotrzeć, a nad nią gmerek z przedstawieniem precla w koronie datowanym na 1508 rok. Po prawej stronie znajdowała się scena przedstawiająca św. Jerzego walczącego ze smokiem, umiejscowiona na tle zabudowań. Reliefy te prawdopodobnie były powiązane z wcześniejszymi właścicielami kamienicy.

W osi środkowej budynku wyróżniała się dekoracyjna facjata, która dodawała charakteru całej budowli. W drugiej połowie XIX wieku nastąpiła modernizacja, która połączyła kamienicę z oficynami przy ulicy Uniwersyteckiej 27. Kamienice były poddawane przebudowom w latach 1849 (przebudowa wnętrz), 1862, 1868 (zmiana witryn). W 1889 roku dokonano renowacji fasady, przy czym projekt wykonał L. Nitsche, a w 1890 roku przebudowano sień oraz portal.

Na elewacji frontowej widniało godło kamienicy przedstawiające dwóch Polaków w tradycyjnych strojach sarmackich. Niestety, kamienica została rozebrana przed rokiem 1910. Należy również zaznaczyć, że od 1895 roku właścicielem posesji był hrabia Henckel von Donnersmarck.

Nowy budynek biurowo-usługowy

W 1910 roku, po rozbiórce dwóch mniejszych kamienic, wzniesiono nowy, 5-kondygnacyjny budynek, który od strony ul. Kuźniczej jest w pełni piętrowy, zaś od ulicy Uniwersyteckiej – częściowo czterokondygnacyjny. Całość została przykryta wysokim dachem, ozdobionym lukarnami. Nadzór nad projektem sprawował Karl Grosser, architekt odpowiedzialny również za inne znane obiekty, jak hotel Monopol czy Śląskie Muzeum Sztuk Pięknych. Historia budowli sięga 1867 roku, kiedy to po raz pierwszy przedstawiono plany przebudowy linii kamienic, jednak zostały one zrealizowane dopiero w 1909 roku, kiedy Grosser przedstawił swoje własne projekty.

Od strony ul. Kuźniczej, budynek jest podzielony na 11 osi, z których dwie skrajne są szersze. Na wysokości trzeciej i czwartej kondygnacji znajdują się koliste wykusze. Fasada od strony ulicy Uniwersyteckiej również składa się z 11 osi, z wykuszami ulokowanymi w drugiej i dziesiątej osi. W obydwu frontach umieszczone są piaskowcowe portale przelotowe, prowadzące do kwadratowego dziedzińca.

Na parterze, po ukończeniu budowy, umieszczono dwie restauracje, w tym cukiernię oraz kawiarnię Alfreda Theinerta, a także dziesięć sklepów, do których prowadziły osobne wejścia z witrynami, wypełniającymi przestrzeń między trawertynowymi słupami. Między parterem a pierwszym piętrem znajduje się wysokie belkowanie, które pokryto czarnym marmurem, a na nim umieszczono szyldy sklepowe. Na trzeciej i czwartej kondygnacji okna rozdzielono lizenami, a pod nimi zainstalowane są ścianki podparapetowe, zwieńczone płaskorzeźbami.

Na czwartej kondygnacji, od strony ul. Kuźniczej, znajduje się ażurowa balustrada z gzymsem wieńczącym niższą część budynku od ulicy Uniwersyteckiej. Warto również zwrócić uwagę na dawne godła dwóch poprzednich kamienic, które umieszczono na fasadzie nowego budynku: godło kamienicy Pod Zieloną Dynią w narożniku oraz godło z dwoma Polakami w zewnętrznej osi od strony ul. Kuźniczej. Pod płaskorzeźbą z przedstawieniem dwóch Polaków umieszczono pamiątkową płytę poświęconą Antoniemu Grabowskiemu, chemikowi i esperantyście, który mieszkał w kamienicy „Pod Dwoma Polakami” w latach 1879–1881.

W listopadzie 1945 roku w budynku otwarto cukiernię oraz Cafe-Dancing Bristol, gdzie wieczorami grała orkiestra jazzowa i występowali artyści. Do 2021 roku, na parterze mieścił się antykwariat naukowy oraz restauracja koreańska, która zastąpiła bar „Żaczek”. W latach 1952–2003 budynek gościł Wydział Lekarsko-Stomatologiczny Akademii Medycznej, a na kondygnacjach II–IV można znaleźć biura i mieszkania.

---

Oceń: Kamienica Pod Zieloną Dynią i Dwoma Polakami we Wrocławiu

---