August Tholuck

---

Życiorys

August Tholuck przyszedł na świat w rodzinie, w której panowały skromne warunki. Od najwcześniejszych lat życia wykazywał niezwykłe umiejętności intelektualne, co zdumiewało otoczenie. Podobno w wieku 17 lat potrafił posługiwać się około 19 różnymi językami. Wkrótce po osiągnięciu 18. roku życia rozpoczął naukę na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie zgłębiał tajniki języka arabskiego. Za namową znanego berlińskiego orientalisty H. F. von Dieza podjął studia teologiczne na Uniwersytecie w Berlinie.

Początkowo Tholuck był panteistą i sceptykiem, jednak jego poglądy uległy zmianie pod wpływem lektury dzieł Friedricha Schleiermachera, który zrobił na nim ogromne wrażenie, mimo że przedstawiał odmienne zapatrywania teologiczne. Zdecydowany wpływ na rozwój myśli Tholucka wywarł także Neander oraz pietysta Hans Ernst von Kottwitz. W końcu zbliżył się do konserwatywnych luteranów, którzy sprzeciwiali się unii kościelnej narzuconej przez króla pruskiego Fryderyka Wilhelma III, w tym do Johanna Gottfrieda Scheibela.

Już na piątym roku studiów został powołany na profesora nadzwyczajnego literatury orientalnej oraz egzegezy Starego Testamentu w Dorpacie, lecz z powodu problemów zdrowotnych nie mógł objąć tego stanowiska. W 1821 roku uzyskał licencjat z teologii, bazując na pracy dotyczącej panteizmu w Oriencie. W początkowym okresie jego wykłady nie wzbudzały większego zainteresowania, jednak z czasem stał się znanym propagatorem biblijnej pobożności.

W 1824 roku objął stanowisko profesora nadzwyczajnego literatury orientalnej, a następny rok spędził w podróżach do Holandii oraz Anglii na koszt rządu pruskiego. W 1826 roku uzyskał tytuł profesora zwyczajnego teologii, którym pozostawał aż do swojej śmierci, z przerwą w latach 1827–1829, kiedy to pełnił rolę duszpasterza diaspory ewangelickiej w Rzymie. Nie ograniczał się tylko do działalności akademickiej; od 1824 roku był jednym z trzech wydawców pisma misyjnego „Przyjaciel Izraela, Czasopismo dla Chrześcijan i Izraelitów”. Ponadto, od 1826 roku wydawał pismo „Najnowsze Wiadomości z Królestwa Bożego”.

Jego misjonarskie zaangażowanie spotkało się z oporem ze strony Schleiermachera, który na ambonie potępiał nawracanie Żydów na chrześcijaństwo. Działał w różnych towarzystwach misyjnych i w latach 1821–1825 sprawował funkcję dyrektora pruskiego Towarzystwa Biblijnego, uczestnicząc w dorocznych zgromadzeniach towarzystw biblijnych w Londynie. Na Uniwersytecie w Halle Tholuck musiał zmierzyć się z oporem miejscowych racjonalistów, takich jak Gesenius i Wegscheider, jednak udało mu się zdobyć większy wpływ.

Nieuniknione były także konflikty z konserwatystami. Gdy Ernst Ludwig von Gerlach nalegał na wprowadzenie państwowej kontroli nad nauczaniem teologii, Tholuck zdecydowanie się temu sprzeciwiał. Był zwolennikiem otwartości w Kościele, zatem jego działalność edukacyjna cieszyła się dużym uznaniem. Pełnił funkcję kaznodziei uniwersyteckiego oraz prowadził duszpasterstwo akademickie. Angażował się także w prace diakonijne, a jego twórczość teologiczna koncentrowała się na egzegezie biblijnej oraz wykładzie symboli wiary, patrząc na nauki Ojców Kościoła, głównie Jana Chryzostoma oraz reformatorów, Marcina Lutra i Jana Kalwina.

Tholuck zmarł w Halle 10 czerwca 1877 roku, pozostawiając po sobie trwały ślad w teologii i działalności misyjnej.

Poglądy

August Tholuck postrzegał chrześcijaństwo jako coś znacznie głębszego niż zaledwie system religijny; uważał je za odpowiedź na duchowe potrzeby ludzi, zwłaszcza w kontekście ich pragnienia zbawienia. Sprzeciwiał się ograniczonemu, moralizatorskiemu rozumieniu tego, co oznacza być chrześcijaninem, akcentując jednocześnie realność grzechu pierworodnego oraz konieczność odkupienia.

W przeciwieństwie do wielu przedstawicieli pietyzmu, Tholuck nie przyjął postawy całkowicie indywidualistycznej. Jego myśl odznaczała się silnym akcentem wspólnotowym oraz liturgicznym, co wskazuje na jego głębokie przywiązanie do tradycji wyznaniowej, wyrażonej w księgach symbolicznych. Pomimo tego, był przeciwnikiem skrajnego konfesjonalizmu, co oznacza, że poszukiwał sposobów na budowanie mostów zamiast tworzenia podziałów.

Tholuck zdecydowanie potępiał prześladowania staroluteranów przez władze pruskie, równocześnie opowiadając się za dialogiem z ewangelikami reformowanymi. Świadczy o tym jego inicjatywa założenia razem z Augustem Neandrem pisma „Deutsche Zeitschrift für christliche Wissenschaft und christliches Leben”, które miało na celu promowanie ekumenicznego dialogu z Kościołami, które wywodziły się z reformacji.

W kontekście hermeneutyki biblijnej Tholuck akceptował metody historyczno-krytyczne, odrzucając przy tym koncepcję werbalnej inspiracji Pisma Świętego. Mimo to, cały czas podkreślał ważność i prawdziwość nauki biblijnej. Jego publikacje i myśli były także polemiką z Davidem Friedrichem Straussem, który zestawiał historię ewangeliczną z mitologią, co budziło u Tholucka silny sprzeciw.

Wybrane dzieła

August Tholuck, znany z licznych osiągnięć, pozostawił po sobie wiele cennych dzieł, które w znaczący sposób przyczyniły się do rozwoju teologii. Poniżej prezentujemy niektóre z jego najważniejszych prac:

• Die Lehre von der Sünde und dem Versöhner, oder die wahre Weihe des Zwaiflers, Berlin 1823,
• Blüthensammlung aus der morgenländischen Mystik, 1825,
• Die Glaubwürdigkeit der evangelischen Geschichte, 1837,
• Stunden christlichen Andacht, 1840,
• Lutherische Theologen Wittenbergs im 17. Jahrhundert, Hamburg 1852,
• Des akademische Leben des 17. Jahrhundert, 2 tomy, Hamburg 1852, 1854,
• Geschichte des Rationalismus, część I, Hamburg 1865 (dzieło niedokończone).

---

Oceń: August Tholuck

---