Adam Szewczyk (biolog)

---

Życiorys

Adam Szewczyk to znakomity biolog, który rozpoczął swoją edukację na Wydziale Chemii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie w 1984 roku ukończył studia. Trzy lata później, w 1989 roku, obronił pracę doktorską zatytułowaną Oczyszczanie i charakterystyka mitochodrialnego transportera kwasów dikarboksylowych, napisaną pod kierunkiem słynnego naukowca, Macieja J. Nałęcza, w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN. W 1998 roku zdobył stopień doktora habilitowanego, a w 2004 roku tytuł profesora nauk biologicznych.

W ciągu swojej kariery naukowej Adam Szewczyk przebywał na licznych stażach zagranicznych, m.in. na Uniwersytecie w Bernie w Szwajcarii, Université de Nice – Sophia Antipolis w Francji oraz na Uniwersytecie Johnsa Hopkinsa w Baltimore w USA.

Rola Adama Szewczyka w międzynarodowej społeczności naukowej jest nieoceniona. W 2004 roku pełnił funkcję sekretarza komitetu organizacyjnego 29. Kongresu Federacji Europejskich Towarzystw Biochemicznych (FEBS) w Warszawie, a piętnaście lat później, w 2019 roku, był wiceprzewodniczącym komitetu organizacyjnego 44. Kongresu FEBS, który odbył się w Krakowie. Ponadto, w 2010 roku współorganizował 16th European Bioenergetics Conference (EBEC) w Warszawie oraz był członkiem Komitetu Naukowego 5-tego Kongresu Bio, który miał miejsce w Szczecinie w 2023 roku.

Jako pomysłodawca i współorganizator konferencji Mitochondrion, which took place since 2008, warto wspomnieć o dziesiątej edycji tego wydarzenia, która odbyła się w czerwcu 2023 roku na platformie ZOOM. Szewczyk brał także udział w organizacji konferencji Jędrzej Śniadecki Memorial Conference „Frontiers in Molecular Life Sciences”, która miała miejsce w Wilnie w dniach 23–25 maja 2023 roku.

Od 2017 roku Adam Szewczyk współorganizuje projekty, które łączą sztukę i naukę w Instytucie Biologii Doświadczalnej PAN. W ramach tych projektów miały miejsce wydarzenia takie jak: „Obrazowanie biologiczne: inspiracje niewidzialnym światem” (2017), „Sztuka bioróżnorodności” (2018), „Siła struktur biologicznych” (2019), „Sztuka powstania życia” (2020/2021) oraz „Sztuka apoptozy” w 2023 roku. Współorganizował również Przeworskie Spotkania Artystyczno-Naukowe w 2023 roku oraz jest pomysłodawcą stworzenia kolekcji sztuki współczesnej „Nencki Art Collection” w Instytucie Biologii Doświadczalnej im. M. Nenckiego PAN.

W 2005 roku Adam Szewczyk został uhonorowany tytułem „Ambasador Kongresów Polskich” przyznawanym przez Polską Organizację Turystyczną. Dwa lata później, w 2017 roku, Komitet Wykonawczy FEBS wyróżnił go Dyplomem Honorowym za jego znaczącą rolę w Federacji, a szczególnie za dziewięcioletnią pracę na rzecz organizacji kongresów jako Koordynator Kongresów (Congress Counselor) FEBS. W czerwcu 2022 roku przyjęto go w poczet członków korespondentów Polskiej Akademii Umiejętności.

W przyszłości, w czerwcu 2024 roku, planowane jest przyznanie Adamowi Szewczykowi Nagrody im. Jana Dembowskiego za jego oddanie w popularyzacji nauki oraz organizację projektów między dziedziną nauki a sztuką. W 2024 roku znalazł się również w prestiżowym rankingu najczęściej cytowanych naukowców, „World Top 2% Scientists,” przygotowanym przez Stanford University oraz Elsevier.

Działalność naukowa

Adam Szewczyk, biolog i badacz, od 1999 roku kieruje Pracownią Wewnątrzkomórkowych Kanałów Jonowych. Jego zainteresowania naukowe koncentrują się na badaniu wewnątrzkomórkowych kanałów jonowych, zwłaszcza w kontekście mitochondriów oraz możliwością włączenia tych kanałów do sztucznych błon lipidowych. Kluczowym obszarem jego badań są mitochondrialne kanały potasowe.

W latach 2007–2009 prowadził projekt dotyczący uszkodzenia neuronów w epilepsji, który skupiał się na funkcjonalnej roli mitochondriów. Projekt był realizowany w ramach polsko-niemieckiej współpracy w dziedzinie neurobiologii, finansowany przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Niemiec, wraz z prof. Wolframem S. Kunzem z Uniwersytetu w Bonn.

W kolejnych latach, od 2012 do 2016 roku, współpracował z firmą Dr Irena Eris w ramach programu INNOTECH. Celem projektu było opracowanie innowacyjnych kosmetyków o działaniu protekcyjnym, które bazowały na badaniach dotyczących mitochondriów. Cały projekt przyczynił się do powstania nowego dermatokosmetyku Serii Pharmaceris V, dla którego Urząd Patentowy RP przyznał patent nr P.416041 na wynalazek dotyczący „Zastosowania naryngeniny i preparatu zawierającego naryngeninę oraz sposobu spowalniania, przeciwdziałania i zapobiegania procesowi powstawania plam bielaczych skóry” w dniu 12 marca 2018 roku.

W wyniku tych badań zrodziły się także kosmetyki serii AUTHORITY, które zdobyły uznanie i zostały nagrodzone w 2019 roku w prestiżowym konkursie „Doskonałość Roku” organizowanym przez magazyn Twój STYL. Dodatkowo, Szewczyk zrealizował dwa projekty naukowe wspierane przez NCN: „Regulacja mitochondrialnych kanałów potasowych przez gazowe przekaźniki informacji: NO, CO oraz H2S” (projekt OPUS 9, 2016–2020) oraz „Regulowane światłem mitochondrialne kanały potasowe: poszukiwanie nowych mechanizmów cytoprotekcyjnych?” (projekt MAESTRO, 2020–2024).

W 2024 roku uzyskał kolejne finansowanie na projekt NCN OPUS 26, który dotyczy udziału mitochondrialnych kanałów potasowych w procesie regulacji starzenia komórkowego. Szewczyk wypromował także co najmniej 7 doktorów oraz opublikował ponad 160 artykułów naukowych, które są indeksowane w bazie Scopus, osiągając ponad 6500 cytatów do października 2024 roku.

Pełnione funkcje w instytucjach krajowych i międzynarodowych

Adam Szewczyk pełni wiele znaczących funkcji w krajowych oraz międzynarodowych instytucjach, które mają kluczowy wpływ na rozwój biologii i biochemii. Od 2022 roku jest prezesem Polskiego Towarzystwa Biochemicznego, a wcześniej zajmował takie stanowiska jak sekretarz, członek zarządu oraz wiceprezes.

W okresie od 2007 do 2018 roku zasiadał w Radzie Naukowej Instytutu Biochemii i Biofizyki Polskiej Akademii Nauk (PAN), co świadczy o jego trwałej obecności w gronie naukowców zajmujących się biotechnologią.

W latach 2011-2026 był członkiem Rady Naukowej Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN, gdzie pełnił funkcję zastępcy przewodniczącego w ostatnich kadencjach. Obecnie także zasiada w Radzie Naukowej Instytutu Farmakologii PAN na kadencję 2023-2026 oraz w Radzie Naukowej Instytutu Chemii Fizycznej PAN na kadencję 2023-2026.

Adam Szewczyk jest również członkiem Rady Fundatorów Fundacji Marcelego Nenckiego Wspierania Nauk Biologicznych oraz pełni rolę sekretarza w tejże instytucji, co podkreśla jego zaangażowanie w rozwój nauk biologicznych w Polsce.

W swoich działalności międzynarodowej był członkiem Międzynarodowego Komitetu Doradczego w Instytucie Fizjologii CAS w Pradze. Przez lata zajmował liczne stanowiska w Polskiej Akademii Nauk, w tym przewodniczącą Radę Naukową Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN w latach 2019-2022 oraz byłym Wiceprzewodniczącym Wydziału II Nauk Biologicznych PAN.

Na poziomie międzynarodowym, Adam Szewczyk był także członkiem Komitetu Biologii Molekularne Komórki PAN w kadencjach 2020-2023 oraz 2024-2027. W przeszłości działał jako członek FEBS Finance Committee i FEBS Congress Counselor, co dodatkowo wzbogaca jego doświadczenie na polu biochemicznym.

W latach 2008-2018 pełnił rolę dyrektora Instytutu Biologii Doświadczalnej PAN, a także był zaangażowany w Komitet Biochemii i Biofizyki PAN, gdzie był częścią prezydium. Dodatkowo, jest członkiem Rady Redakcyjnej czasopisma Postępy Biochemii oraz przewodniczącym Sekcji Bioenergetyki Polskiego Towarzystwa Biochemicznego.

Adam Szewczyk był również członkiem komisji stypendialnej Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych oraz ma za sobą znaczące osiągnięcia jako były członek Komitetu Narodowego do spraw Współpracy z Międzynarodową Radą Nauki i Przewodniczący Komitetu Narodowego do spraw Współpracy z Międzynarodową Unią Nauk Biologicznych.

Obecnie, jest członkiem zespołu ds. Nagród Prezesa Rady Ministrów w kadencji 2024-2028, co pokazuje jego ciągłe zaangażowanie w rozwój nauki w Polsce.

Wybrane publikacje

W obszarze publikacji, Adam Szewczyk, w kooperacji z różnymi autorami, wzbogacił literaturę naukową o szereg istotnych prac. Wśród książek we współpracy znajduje się dzieło Krzysztofa Dołowego, Adama Szewczyka oraz Sławomira Pikuły zatytułowane „Błony biologiczne”, wydane przez Wydawnictwo Naukowe „Śląsk” w Katowicach w 2003 roku. Książka ta posiada numer ISBN 83-7164-295-4 oraz OCLC 749578657, jednak nie zawiera szczegółowych numerów stron.

Wiele znaczących artykułów również poszerza wiedzę na temat różnych aspektów biologii komórkowej oraz farmakologii. Na przykład, praca D.D. Boscoboinika i współautorów z roku 1991 wskazuje na inhibicję proliferacji komórek przez alfa-tokoferol oraz rolę kinazy białkowej C, co zostało opublikowane w „Journal of Biological Chemistry” (266 (10), s. 6188–6194). Ten artykuł posiada ponad 450 cytatów do 2023 roku, co świadczy o jego wpływie na badania.

Inny ważny artykuł dotyczy aktywacji ATP-wrażliwych kanałów K+ w komórkach insulinoma przez kwasy tłuszczowe. Praca M.M. Müllera i in. została opublikowana w „Biochemistry” w 1992 roku (31 (19), s. 4656–4661), co podkreśla znaczenie badań nad tymi kanałami w kontekście metabolizmu.

W 1999 roku ukazała się również publikacja Adama Szewczyka oraz E.E. Marbána, w której rozważano mitochondria jako nowy cel dla otwieraczy kanałów K+, opublikowana w czasopiśmie „Trends in Pharmacological Sciences” (20 (4), s. 157–161). Natomiast w 2002 roku Szewczyk we współpracy z Lechem Wojtczakiem przedstawił prace na temat mitochondriów jako celu farmakologicznego w „Pharmacological Reviews” (54 (1), s. 101–127).

Wiele uwagi przyciąga także badanie dotyczące cytotoksyczności pośredniczonej przez poli(etylenoaminę), której autorami są M.S. Moein Moghimi oraz inni. Opublikowana w „Molecular Therapy” w 2005 roku (11 (6), s. 990–995), dotyczy implikacji tej cytotoksyczności dla terapii genowej, z ponad 880 cytatami do roku 2023.

Aktualne wyzwania związane z badaniami kanałów potasowych mitochondriów przedstawiono w artykule Bogusza Kulawiaka oraz Adama Szewczyka, który ukazał się w „Frontiers in Physiology” w 2022 roku (13, art. nr 907015).

Recent research in the field is highlighted in the article by Ildiko Szabo and Adam Szewczyk titled „Mitochondrial Ion Channels,” published in „Annual Review of Biophysics” w 2023 roku (52, s. 229–254), który podkreśla postępy w badaniach nad kanałami jonowymi mitochondriów.

---

Oceń: Adam Szewczyk (biolog)

---