Christian Wolff

---

Życiorys

Christian Wolff przyszedł na świat 24 stycznia 1679 roku we Wrocławiu, w rodzinie rzemieślniczej, której korzenie sięgają mieszczańskiego środowiska. Jako młody człowiek uczęszczał do wrocławskiego Gimnazjum Marii Magdaleny, gdzie kształtował swoje pierwsze zainteresowania naukowe. Po zakończeniu edukacji w tym szkole rozpoczął studia na Uniwersytecie w Jenie w 1699 roku, koncentrując się na matematyce, fizyce oraz teologii. W trakcie swego kształcenia zgłębił tematy związane z teologią scholastyczną, kartezjanizmem oraz nowoczesną fizyką newtonowską.

W 1702 roku uzyskał habilitację na podstawie rozprawy zatytułowanej Philosophia practica universalis mathematica methodo conscripta, w której dążył do zreformowania filozofii praktycznej poprzez zastosowanie matematycznych metod. Jak wiele jego poglądów, także w tej kwestii znaczący wpływ wywarł na niego Gottfried Wilhelm Leibniz.

Od 1703 roku Wolff pełnił funkcję prywatnego nauczyciela (privatdozent) na Uniwersytecie w Lipsku. W 1706 roku, za sprawą rekomendacji Leibniza, objął katedrę matematyki i filozofii na Uniwersytecie w Halle, gdzie rozwijał swoją racjonalistyczną filozofię oraz teologię dogmatyczną i systematyczną w kontekście Oświecenia. W 1710 roku stał się członkiem Londyńskiej Akademii Nauk, a w 1711 roku również przyjęto go do Berlińskiej Akademii Nauk.

W Halle zajmował się tematyką seksualności człowieka, badając ją w ramach tak zwanej Zeugungslehre. Wykłady, które prowadził dla studentów, były szeroko prowadzone w języku niemieckim, co stanowiło pewne odstępstwo od tradycyjnie stosowanej łaciny. Miasto to było wówczas centralnym ośrodkiem pietyzmu, nowego ruchu w kościele ewangelickim, który akcentował osobistą pobożność.

Wolff miał długotrwały konflikt z ideologami tego ruchu. Jego kontrowersyjne analizowanie konfucjanizmu, w którym dostrzegał czystą moralność oraz siłę ludzkiego intelektu, doprowadziło do tego, iż został oskarżony o ateizm. W efekcie 1723 roku stracił swoją katedrę i został wypędzony z Halle, z zagrożeniem kary śmierci zawartym w dekrecie króla Fryderyka Wilhelma I, co w ówczesnych czasach stanowiło głośny dramat w kręgach naukowych XVIII wieku.

Po tych wydarzeniach, Wolff znalazł nową katedrę w Marburgu. W 1740 roku, dzięki Fryderykowi II, powrócił na Uniwersytet w Halle, gdzie w 1743 roku objął stanowisko rektora. Zmarł 9 kwietnia 1754 roku w Halle. Był osobą żonatą oraz ojcem kilkorga dzieci.

Poglądy

W swoim kluczowym dziele, zatytułowanym Wstępna rozprawa nad filozofią w ogólności (niem. Einleitende Abhandlung über Philosophie im Allgemeinen), Christian Wolff dokonał podziału nauk na trzy główne kategorie:

• Filozoficzne, które według niego stanowią najwyższy typ poznania oraz dostarczają uzasadnienia dla istnienia rzeczy. Tylko te nauki są uznawane za prawdziwe i klarowne,
• Historical, które odnoszą się do rzeczywistości uchwytnej i empirycznego doświadczenia. Są one niepewne, ale potrzebne, ponieważ dostarczają materiału niezbędnego do badań filozoficznych,
• Matematyczne, które koncentrują się na ilości.

Wolff dokonał również podziału na nauki teoretyczne i praktyczne:

• Teoretyczne obejmują ogólną naukę o bycie, znaną jako ontologia, oraz trzy szczegółowe dziedziny: kosmologię, psychologię i teologię,
• Praktyczne składają się z etyki, polityki oraz ekonomiki.

Myśliciel ten swoją filozofię opierał na racjonalizmie, formułując pierwszą zasadę nauki w postaci zasady sprzeczności, z której wywodził zasadę racji dostatecznej. Dla Wolffa filozofia była „nauką o wszystkim, co jest możliwe”. W myśl tej definicji, możliwe jeste tylko to, co nie zawiera wewnętrznych sprzeczności. Ta interpretacja pozwoliła mu na rozszerzenie zakresu filozofii na różnorodne dziedziny, które wcześniej nie były przedmiotem jej badań, w tym prawo.

Wolff przyznawał jednak, że nauki racjonalne koncentrują się głównie na możliwościach, a nie na rzeczywistości. Był zatem daleki od idealizmu, nie odrzucając doświadczenia zmysłowego, lecz postulując, że powinno ono być zgodne z rozumem. Taki system myślenia doskonale korespondował z naturalnym obrazem świata, co umożliwiało mu wykazywanie zgodności racjonalnych przesłanek z faktami w dziedzinach praktycznych, takich jak polityka czy religia. Na fundamentach tego systemu rozwijał również tematy, które nurtowały go osobiście, co przyniosło mu znaczną popularność.

W swoim myśleniu filozoficznym, Wolff zwracał uwagę na rolę orgazmu, który, według niego, został danemu człowiekowi przez Boga, aby zachęcić do rozmnażania. Stwierdził, że pożądanie nie jest zatem uważane za grzech. Umiał dostrzegać, że przyjemność ze współżycia mogą czerpać zarówno mężczyźni, jak i kobiety.

Znaczenie myśli Wolffa

Wpływ myśli Christian Wolffa na historię oraz kulturę XVIII wieku należy ocenić jako niezwykle istotny. Jego filozofia, która była eklektyczna oraz praktyczna, starała się zharmonizować wiarę w objawione prawdy z nowoczesną, racjonalistyczną filozofią i rozwijającą się nauką. Wolff z powodzeniem osiągnął to, co wydawało się trudne, zwłaszcza w kontekście rywalizujących poglądów teologów i filozofów katolickich. W jego opinii, jedynie synteza racjonalnego myślenia z osiągnięciami nauk ścisłych oraz z prawdami wiary była w stanie uchronić te ostatnie przed wpływami deizmu.

Wolfizm znajdował się w programach nauczania niemal wszystkich niemieckich uczelni, a jego wpływ rozprzestrzenił się także na północną i środkową Europę oraz Włochy. W szczególności w Saksonii idee Wolffa cieszyły się dużym zainteresowaniem, co doprowadziło do powstania towarzystwa zajmującego się ich propagowaniem. Jego poglądy odegrały kluczową rolę w formowaniu wczesnego oświecenia w Rzeczypospolitej, gdzie najpierw dotarły do gimnazjów akademickich w Gdańsku i Toruniu, a później znalazły uznanie na katolickich uczelniach we Włoszech. Wolff napisał wiele podręczników, które w wersji łacińskiej uzyskały imprimatur Benedykta XIV. W Polsce korzystano z jego dzieł przede wszystkim w kolegiach teatynów i pijarów. Mówi się, że przez pewien czas rozważano zaproszenie Wolffa na Uniwersytet Krakowski.

Jednakże, po przyjściu myśli Kanta, znaczenie filozofii Wolffa zaczęło maleć. Kant krytykował dogmatyzm Wolffa, zwłaszcza w obszarze filozofii teoretycznej, oraz odrzucił jego eudajmonizm w filozofii praktycznej. Warto zauważyć, że od lat sześćdziesiątych XX wieku, dzięki nowym krytycznym edycjom jego prac, zainteresowanie myślą Wolffa zaczęło ponownie rosnąć.

Oprócz swojego wkładu w filozofię, Wolff wywarł także wpływ na pruskie ustawodawstwo oraz miał swój udział w kształtowaniu amerykańskiej Deklaracji Niepodległości.

Dzieła

Christian Wolff jest znany z licznego dorobku literackiego, który opublikował w języku niemieckim oraz łacińskim. W jego twórczości znajduje się wiele wpływowych tekstów, z których każdy wnosi coś cennego do dziedziny filozofii i nauk matematycznych.

• 1710: Anfangsgründe aller mathematischen Wissenschaften,
• 1712: Vernünftige Gedanken von den Kraften des menschlichen Verstandes,
• 1719: Vernünftige Gedanken von Gott, der Welt und der Seele des Menschen,
• 1720: Vernünftige Gedanken von der Menschen Thun und Lassen,
• 1721: Vernünftige Gedanken von dem gesellschaftlichen Leben der Menschen,
• 1723: Vernünftige Gedanken von den Wirkungen der Natur,
• 1724: Vernünftige Gedanken von den Absichten der natürlichen Dinge,
• 1725: Vernünftige Gedanken von dem Gebrauche der Theile in Menschen, Thieren und Pflanzen,
• 1728: Philosophia rationalis, sive logica,
• 1729: Philosophia prima, sive Ontologia,
• 1731: Cosmologia generalis,
• 1732: Psychologia empirica,
• 1734: Psychologia rationalis,
• 1736–37: Theologia naturalis,
• 1738–39: Philosophia practica universalis,
• 1740–49: Jus naturae and Jus Gentium,
• 1750–53: Philosophia moralis.

W sumie można powiedzieć, że Wolff pozostawił po sobie znaczącą spuściznę intelektualną, która miała wpływ na rozwój myśli filozoficznej w Europie.

---

Oceń: Christian Wolff

---