Stefan Bratkowski

---

Życiorys

Rodzina i młodość

Stefan Bratkowski był synem Stefana Janusza Bratkowskiego, który miał na koncie profesję urzędnika konsularnego oraz pełnił funkcję oficera wywiadu w Rzeczypospolitej Polskiej.

W 1936 roku Stefan osiedlił się w Warszawie. Po tragicznych wydarzeniach związanych z upadkiem powstania warszawskiego w 1944 roku oraz po kilku latach tułaczki, znalazł schronienie w państwowym domu młodzieży zlokalizowanym w Krzeszowicach.

Był również krewnym Andrzeja Bratkowskiego, cenionego ekonomisty oraz polityka, a także małżonkiem Romy Przybyłowskiej-Bratkowskiej oraz ojcem Katarzyny Bratkowskiej.

Działalność zawodowa i publiczna

Okres PRL

W 1949 roku Stefan Bratkowski przystąpił do Związku Młodzieży Polskiej. Na jesieni 1956 roku podjął decyzję o rozwiązaniu ZMP na Uniwersytecie Jagiellońskim. W grudniu tego samego roku zainicjował pierwszy zjazd Rewolucyjnego Związku Młodzieży, który odbył się w Warszawie i zgromadził około trzech tysięcy delegatów.

Od 1956 do 1957 roku był członkiem komitetu centralnego Związku Młodzieży Socjalistycznej. Przystąpił do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej w 1954 roku, a później był aktywnym uczestnikiem prac egzekutywy PZPR w Związku Literatów Polskich, z którego został usunięty w 1981 roku na drodze dyscyplinarnej.

W tym samym roku współorganizował Klan Płonącego Pomidora, miejsce spotkań oraz dyskusji dla zbuntowanej młodzieży. W 1955 roku był również zaangażowany w stworzenie Uniwersyteckiego Klubu Dyskusyjnego w Krakowie, a w 1956 roku miał odgrywającą dużą rolę w pierwszych krakowskich juwenaliach. Cykliczne wydarzenie przyciągnęło tysiące młodych ludzi, którzy uczestniczyli w niekontrolowanej manifestacji ulicami miasta.

Edytował również „Po Prostu” i pełnił rolę reportera od stycznia 1957 roku. Brał udział w inicjatywie na rzecz samorządu, a także napisał kilka książek reporterskich wraz z Januszem Roszką oraz Jerzym Zieleńskim. W jego znanej pracy, Księga wróżb prawdziwych, z końca lat 60., postęp naukowy i technika są ukazane w kontekście przyszłości.

Razem z bratem Andrzejem napisał książkę Gra o jutro, która podważała istniejący system gospodarczy w PRL, promując zachodnie wzorce zarządzania i podkreślając znaczenie pieniądza jako miary efektywności. Od maja 1970 roku pełnił funkcję redaktora w „Życiu i Nowoczesności”, jednak w październiku 1973 roku został usunięty, co miało swoje przyczyny polityczne.

W latach 1971–1974 Stefan Bratkowski pełnił rolę kierownika Pracowni Prognoz Rozwoju w Ośrodku Badawczo-Rozwojowym Informatyki, a następnie aż do 1980 roku pozostawał bez stałego zatrudnienia. W międzyczasie był współtwórcą scenariuszy do odcinków serialu telewizyjnego Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy, emitowanego w latach 1979–1981.

Zainteresowania Stefana obejmowały również historię, w tym wypadku historia wojskowości XVIII wieku oraz zawodu Tadeusza Kościuszki jako inżyniera wojskowego. Wydał wspólnie z Bogdanem Gotowskim oraz Andrzejem Wielowieyskim Konwersatorium „Doświadczenie i Przyszłość” (DiP) w 1978 roku, najpierw funkcjonujące w ramach Kolegium Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej pod opieką Adama Uziembły.

Po wprowadzeniu stanu wojennego w Polsce Stefan Bratkowski, jako prezydent Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, stał na czołówce działań w obronie wolności słowa. W trakcie jego kadencji, dystrybucji gazet przez Piotra Szwemina, starał się realnie zaangażować w sprawy społeczne, emitując „Gazetę Dźwiękową”, do której przemycał piosenki bardów opozycji.

Przemiany polityczne i III RP

W 1988 roku Stefan Bratkowski zasiadł w Komitecie Obywatelskim przy Lechu Wałęsie, biorąc udział w słynnych rozmowach Okrągłego Stołu, gdzie był członkiem obrad plenarnych oraz podzespołu ds. stowarzyszeń. W roku 1989 po raz drugi został prezesem zalegalizowanego Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich, tej funkcji odbierał do 1990 roku, po czym zyskał miano honorowego prezesa.

Również w 1989 roku był jednym z organizatorów „Gazety Wyborczej”, z którą współpracował do 1995 roku, pisząc dla niej felietony. Brał również udział w zakładaniu przedsiębiorstwa Agora. Po zakończeniu współpracy z „Rzeczpospolitą” w 2006 roku, po wyrażeniu zastrzeżeń do redaktora naczelnego, Stefan Bratkowski starał się szerzyć niezależną myśl dziennikarską.

Pracował również w Fundacji Centrum Prasowe dla Krajów Europy Środkowo-Wschodniej, nawiązując współpracę z World Press Freedom Committee, gdzie pełnił rolę przewodniczącego rady. Jego zaangażowanie w działalność w radiu Wolna Europa oraz Stowarzyszeniu Pracowników, Współpracowników i Przyjaciół Rozgłośni Polskiej, ukazuje jego silne poczucie więzi z dziennikarstwem i niezależnością oraz szacunkiem wobec wolności słowa.

Bratkowski jako honorowy członek Związku Polskich Artystów Plastyków w latach 1997-2001 zasiadał w radzie programowej Centrum Monitoringu Wolności Prasy, aktywnie walcząc o niezależność mediów. W 2007 roku ponownie uruchomił „Doświadczenie i Przyszłość”.

Jego życie publiczne było bogate w działalność i pałające zaangażowanie, co miało swoją kontynuację w niezależnym portalu publicystycznym Studio Opinii, gdzie pełnił rolę społecznego redaktora. Był również prowadzącym program radiowy Salon – Z boku w Tok FM oraz członkiem kapituły Nagrody „Newsweeka” im. Teresy Torańskiej.

Na przełomie lat 2011 i 2012, Bratkowski, wraz z częścią środowiska dziennikarskiego, zarzucił Krzysztofowi Skowrońskiemu upolitycznienie Stowarzyszenia Dziennikarzy Polskich.

W listopadzie 2019 roku, z okazji 85-lecia urodzin, jego dziennik został opublikowany na portalu Studio Opinii, a jego treść udostępnił dziennikarz Jerzy Klechtę.

Stefan Bratkowski odszedł z tego świata 11 maja 2021 roku, a jego pamięć utrwalono na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie. W czasie ceremonii pożegnalnej przemówienia wygłosili m.in. Jerzy Baczyński, Adam Bodnar oraz Ernest Skalski.

Odznaczenia i wyróżnienia

Stefan Bratkowski otrzymał szereg prestiżowych odznaczeń w uznaniu za swoje osiągnięcia. Wśród nich znajduje się Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, który przyznany mu został przez prezydenta Bronisława Komorowskiego w 2011 roku.

W 1980 roku został uhonorowany Nagrodą im. Adolfa Bocheńskiego, a w 1990 roku Nagrodą Kisiela. Jego dorobek doceniono także w 2015 roku, gdy zdobył Super Wiktora. Dodatkowo, w 1997 roku, przyznano mu Nagrodę Polskiego PEN Clubu im. Ksawerego Pruszyńskiego. W 2016 roku otrzymał tytuł honorowego obywatela Krzeszowic.

Publikacje

Książki (wybór)

Stefan Bratkowski, wybitny autor, ma na swoim koncie wiele znaczących pozycji. W 1963 roku opublikował wspólnie z Januszem Roszką książkę Zaułek sześciu wieków wydaną przez Państwowe Wydawnictwo „Iskry”. Rok później, w 1964, ukazała się kolejna jego publikacja zatytułowana Nie będzie balu dla weteranów, również w co-wydawaniu z Januszem Roszką.

W 1965 roku współpracował z Jerzym Zieleńskim nad książką W tropikach inaczej, a w 1966 roku powstała Ostatki staropolskie, znowu przy wsparciu Roszki.

W 1968 roku wydał samodzielnie Księgę wróżb prawdziwych, a dwa lata później w 1970 roku, powstała Gra o jutro, w której współautorem był Andrzej Bratkowski. W 2011 roku ukazała się poprawiona edycja tej książki, pod tytułem Gra o jutro 2. Co warto zrobić teraz i z myślą o wnukach.

Inne jego wpływowe prace to Mały słownik informatyki z 1972 (współpraca z Witoldem Węckowiczem) oraz Nie tak stromo pod tę górę, będący krótkim poradnikiem dla zniechęconych, który wydano w 1980 roku.

W późniejszych latach, jego twórczość objęła różnorodne tematy, w tym Najkrótsza historia Polski oraz Pan Nowogród Wielki: prawdziwe narodziny Rusi, który to tytuł został nominowany do Nagrody Literackiej „Nike” w 2000 roku. Ostatnie zatrzymanie na jego twórczej drodze przypadło na Nieco inną historię Polski w 2015 roku w formie e-booka.

Opracowania

Bratkowski zajmował się również opracowywaniem dzieł innych autorów. W 1967 roku ukazała się Księga dwudziestolatków wespół z Aliną Kalczyńską. Kolejnym jego osiągnięciem było wybranie i opracowanie pracy Sygurd Wiśniowski, W pogoni za nową przygodą w 1979 roku, którą zrealizował razem z Romaną Przybyłowską-Bratkowską.

W 1982 roku, w tym samym duchu, przygotował zbiór Jan Sztolcman, Czwarty Polak za Kordylierami. W 1996 roku zebrał i edytował prace zbiorowe, które opisały wydarzenia z Października 1956.

Przekłady

Również w obszarze przekładów Bratkowski ma wiele osiągnięć. W 1974 roku przetłumaczył książkę Roberta Townsend Jak zdobyć szklaną górę organizacji. Natomiast w 1993 roku jego przekład pracy Ralfa Dahrendorfa Nowoczesny konflikt społeczny. Esej o polityce wolności został wydany przez Spółdzielnię Wydawniczą „Czytelnik”.

Filmografia

Filmografia Stefana Bratkowskiego obejmuje szereg ważnych dzieł w historii polskiego kina, które zostały zrealizowane na przestrzeni lat. W jego dorobku znajdują się zarówno etiudy szkolne, jak i projekty telewizyjne oraz filmowe, które miały istotny wpływ na rozwój polskiej sztuki filmowej.

• 1961: Wyszedł z domu i nie wrócił (etiuda szkolna) – reżyseria,
• 1961: Gdy ginie król (etiuda szkolna) – reżyseria,
• 1981: Najdłuższa wojna nowoczesnej Europy (reż. Jerzy Sztwiertnia) – scenariusz (odc. 7–13),
• 2000: Najwyżej na świecie (reż. Elżbieta Dzikowska) – komentarz.

Wszystkie te prace podkreślają znaczenie Bratkowskiego w polskiej kinematografii i jego zaangażowanie w różnorodne formy sztuki filmowej.

---

Oceń: Stefan Bratkowski

---