Aleksander Srebrakowski

---

Życiorys

Aleksander Srebrakowski przyszedł na świat w 1961 roku, w pięknym mieście Wrocław. Po ukończeniu szkoły średniej rozpoczął pracę w wrocławskiej fabryce urządzeń elektrycznych „Dolmel”. W 1981 roku, po ogłoszeniu stanu wojennego, zaangażował się w działania strajkowe związku „Solidarność”, które miały ogromne znaczenie dla historii Polski. 14 grudnia 1981 roku stał się jednym z aktywnych uczestników tych wydarzeń.

W czerwcu 1982 roku został powołany do wojska, a po odbyciu służby wojskowej w 1984 roku powrócił do nauki, podejmując studia historyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. W trakcie swojego kształcenia, Srebrakowski związał się z Niezależnym Zrzeszeniem Studentów, biorąc aktywny udział w różnych inicjatywach. Współpracował z wydawanym przez NZS czasopismem „Akces”, które stało się platformą do publikacji myśli młodych ludzi związanych z opozycją.

Razem z Piotrem Gomułkiewiczem, Bogdanem Horbalem oraz Władysławem Stasiakiem, Srebrakowski był współautorem czasopisma „Wichrzyciel”, które ukazywało się od czerwca 1988 do października 1989 roku. W latach 1988-1989 uczestniczył również w studenckich strajkach we Wrocławiu, gdzie wspólnie z Radosławem Kujawą oraz Władysławem Stasiakiem kierował strażą porządkową.

Na początku 1989 roku, Srebrakowski wraz z Piotrem Gomułkiewiczem i Władysławem Stasiakiem, prowadził w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Wrocławskiego spotkania dyskusyjne w ramach klubu „Historia i Polityka”. Spotkania te przyciągały przedstawicieli różnych partii oraz stronnictw politycznych, co stanowiło ważny krok w kierunku demokratyzacji życia publicznego w Polsce. Po ukończeniu studiów w 1989 roku, Srebrakowski dołączył do zespołu redakcyjnego czasopisma „Wyzwanie”, które reprezentowało Ruch Młodych Katolików „U Siebie” w latach 1989-1990.

Od 1986 roku był aktywnym członkiem wrocławskiego Klubu Inteligencji Katolickiej (KIK), gdzie brał czynny udział w działaniach Sekcji Wychowania Społecznego. W ostatnich latach 80. XX wieku, związał się z nieformalną grupą „Oriens”, która angażowała się w pomoc Polakom na wschodzie. W tym samym okresie współtworzył wrocławski oddział Archiwum Wschodniego, a następnie kierował jego pracami.

W 1989 roku, z inicjatywy Mikołaja Iwanowa, Srebrakowski stał się jednym z założycieli organizacji Stowarzyszenie Straż Mogił Polskich na Wschodzie, której misją było odnajdywanie oraz upamiętnianie miejsc martyrologii Polaków na terenie ZSRR. W 1991 roku dołączył do grona założycieli Oddziału Dolnośląskiego Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, gdzie pełnił różne funkcje w zarządzie. Srebrakowski brał również udział w pracach Rady Krajowej Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”.

Po ukończeniu studiów w 1989 roku rozpoczął pracę w Instytucie Historycznym, najpierw w Zakładzie Historii Najnowszej, a później w Zakładzie Historii Europy Wschodniej. W 1999 roku, na podstawie rozprawy „Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989”, uzyskał doktorat nauk humanistycznych w zakresie historii, pod opieką prof. Wojciecha Wrzesińskiego. Od 2002 roku jest członkiem Polsko-Litewskiej Komisji Podręcznikowej oraz od 2008 roku członkiem Rady Programowej Centrum Badań Wschodnich przy Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie. Dodatkowo, jest członkiem komitetu redakcyjnego czasopisma „Regiony i Pogranicza”, wydawanego przez Centrum Badań Wschodnich w Olsztynie.

Wsparcie litewskich Polaków

W 1992 roku, w okresie zaostrzonej sytuacji pomiędzy Litwinami a polską mniejszością zamieszkującą Litwę, zadziałały różne napięcia. To właśnie wtedy, w momencie ogłoszenia zamiaru utworzenia polskiej autonomii, niektóre litewskie osobistości, w tym politycy i dziennikarze, a także ich polskie odpowiedniki, zaczęli powtarzać twierdzenie, że litewscy Polacy to „najbardziej skomunizowana narodowość na Litwie”. Temat ten został obszernie poruszony w artykule, który ukazał się w „Magazynie Wileńskim”, dotyczącego wystąpienia A. Srebrakowskiego. Jego referat, wygłoszony na konferencji zatytułowanej „Konflikty narodowościowe w Europie Wschodniej” (Warszawa, 19-20 lutego 1992), zachwiał tą tezą. Na podstawie analiz archiwaliów partyjnych, Srebrakowski wskazał na fakt, że Polacy na Litwie stanowili mniej skomunizowaną grupę w porównaniu do innych narodowości. Po publikacji jego pracy, w litewskim dyskursie publicznym zaniechano użycia tego stwierdzenia.

W roku następnym, 1993, na łamach „Kuriera Wileńskiego” (do lutego 1990 znanego jako „Czerwony Sztandar”) ukazały się w 30 odcinkach treści pracy A. Srebrakowskiego z 1989 roku, które koncentrowały się na historii Sejmu Wileńskiego z 1922 roku. To wydarzenie miało kluczowe znaczenie, ponieważ to on decydował o przyłączeniu Wilna do Polski. Jego artykuł stał się istotnym głosem w dyskusji na Litwie, obalając tezę o rzekomej „polskiej okupacji Wileńszczyzny” w czasie międzywojennym, promowaną przez litewskich polityków oraz dziennikarzy. Redakcja gazety znalazła się pod krytyką Vytautasa Landsbergisa, ówczesnego lidera litewskiej opozycji parlamentarnej, za rzekome publikowanie tekstu przeciwko Litwie na łamach dotowanego przez państwo dziennika.

Jednakże uznawana za autorytet historyk, Regina Žepkaitė, rzuciła światło na sprawę, stwierdzając: „Wielu czyni zarzuty pod adresem dziennika, że dotowany przez państwo, zamieszcza taką publikację. Ja takich zarzutów czynić nie mogę. Trzeba umieć czytać każdy artykuł, a w tamtym znajdujemy bardzo dużo obiektywnej prawdy.” Seria artykułów publikowanych przez ponad miesiąc nie doprowadziła do natychmiastowej likwidacji odniesień do „polskiej okupacji Wilna”, jednak przyczyniła się do umacniania tożsamości narodowej Polaków na Wileńszczyźnie.

W latach 1987-1989, jako naoczny świadek przemian na Litwie i osoba, która spotkała zarówno głównych aktorów wydarzeń, jak i zwykłych członków powstających polskich organizacji, A. Srebrakowski stał się głosem objaśniającym sytuację Polaków w tym regionie. Z aktywnym zaangażowaniem głosił w Polsce wiedzę na temat ich aktualnych problemów oraz życiowych warunków. Wykładał liczne tematy poza zasięgiem cenzury, uczestnicząc w pracach Klubu Inteligencji Katolickiej, w kościołach, a także podczas organizowanych we Wrocławiu Tygodni Kultury Chrześcijańskiej. Ponadto, publikował swoje artykuły w prasie niezależnej, tworząc przestrzeń dla dyskusji na najważniejsze tematy dotyczące litewskich Polaków.

Publikacje

Aleksander Srebrakowski jest autorem licznych książek oraz artykułów dotyczących historii, jak również inicjatorem organizacji wystaw historycznych. W *dziedzinie telewizji*, współpracował przy tworzeniu programów, które miały na celu przybliżenie widzom ważnych wydarzeń historycznych. Poniżej przedstawiamy najważniejsze jego prace:

• Sejm Wileński 1922 roku. Idea i jej realizacja, Wrocław 1993,
• Masowe deportacje radzieckie w okresie II wojny światowej, współautor: Stanisław Ciesielski, Grzegorz Hryciuk, Wrocław 1993,
• Polacy w Litewskiej SRR 1944-1989, Toruń 2000,
• Masowe deportacje ludności w Związku Radzieckim, współautor: S. Ciesielski, Grzegorz Hryciuk, Toruń 2003,
• Wileńscy „Włóczędzy, Toruń 2012,
• My nie bracia, my sąsiedzi. Polska perspektywa stosunków polsko-litewskich. Wybór tekstów i dokumentów, zebrał, opracował, wstępem i przypisami opatrzył A. Srebrakowski, Wrocław 2013.

---

Oceń: Aleksander Srebrakowski

---