Gmach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu przy ul. Karola Szajnochy

---

Powstanie

Gospodarka niemiecka w erze cesarza Wilhelma II przeżywała niezwykły rozkwit, co miało znaczący wpływ na Wrocław, gdzie dynamicznie rozwijały się przemysł, handel oraz bankowość. W tym czasie, na czoło wysunęła się konieczność stworzenia Miejskiej Kasy Oszczędności (niem. Stadtsparkasse), która stała się czwartą instytucją tego typu w Niemczech. Była to inwestycja o dużym znaczeniu, zwłaszcza dla lokalnych inwestorów.

Do końca XIX wieku zasoby biblioteczne we Wrocławiu były rozproszone po różnych lokalizacjach, co skutecznie utrudniało korzystanie z nich. W tej sytuacji, dyrektor Biblioteki Miejskiej, Hermann Markgraf, zainicjował działania mające na celu zebranie zbiorów w jednym miejscu. Budowa gmachu Miejskiej Kasy Oszczędności stanowiła doskonałą okazję do połączenia funkcji bankowej z potrzebami bibliotecznymi.

Wybór lokalizacji inwestycji padł na teren byłej posesji Am Mühlhof, sąsiadującej z średniowiecznym targiem końskim. Urząd Miejski nabył te grunty pod koniec 1885 roku, a plac zyskując nazwę Karlsplatz. Budowa gmachu miała miejsce w latach 1887–1891 przy ul. Karola Szajnochy 7/9, nazywanej również Roßmarkt, według projektu architekta miejskiego Richarda Plüddemanna.

Na parterze zlokalizowano pomieszczenia Miejskiej Kasy Oszczędnościowej, w tym sale operacyjne oraz skarbiec, natomiast wyższe piętra zostały przeznaczone dla Biblioteki Miejskiej (niem. Stadtbibliothek), która mogła pomieścić do 150 tysięcy książek. W budynku swoje siedziby miały również oddziały Banku Miejskiego (niem. Breslauer Stadtbank), który w latach 1931 lub 1933 przeniósł się do nowego wieżowca na wrocławskim Rynku. Dodatkowo, znajdowały się tam pomieszczenia dla Archiwum Miejskiego (niem. Stadtarchiv), które przeniesiono w 1906 roku do nowego gmachu Archiwum Państwowego znajdującego się przy ulicy Marii Skłodowskiej-Curie, oraz mieszkania służbowe, w tym dla dyrektora.

Opis architektoniczny

Gmach, którego projekt charakteryzuje ceglano-kamienna konstrukcja, ma powierzchnię użytkową wynoszącą 1243 m². Został zaprojektowany w stylu neogotyckim, będącym kontynuacją gotyku północnego, z wyraźnymi wpływami romańskimi. Jego plan zbliżony do prostokąta miał na celu nawiązanie do niemieckiego stylu narodowego oraz symboliczne przypomnienie o średniowiecznych tradycjach archiwizacji. Stanowił również wizytówkę projektanta Plüddemanna.

Budynek cechuje zwarta i wysoka bryła, ozdobiona skomplikowanym dachem oraz wieżą zegarową, która z osią nordycką przyjmuje formę ośmioboczną. Wieża wieńczona jest dachem wieżowym, a główne wejście do budynku wyróżnia się gotyckim portalem, otoczonym dwiema wąskimi ostrołukowymi oknami. Przez to wejście dostajemy się do obszernego, oszklonego dziedzińca, skąd rozciągają się wejścia do Miejskiej Kasy Oszczędnościowej oraz biura Archiwum Miejskiego. Znajduje się tam także reprezentacyjna klatka schodowa prowadząca na pierwsze piętro.

W sali operacyjnej MKO spotykamy sklepienie krzyżowe o stalowej konstrukcji, podparte na solidnych kamiennych filarach. Nad nią jest wysoka przestrzeń przeznaczona na magazynowanie książek, która przywodzi na myśl niemieckie biblioteki w Halle czy Kilonni, gdzie zastosowano czterokondygnacyjne stalowe regały przymocowane do zewnętrznych ścian. Powyżej znajduje się masywny strop odcinkowy, który ozdobiony jest wieńcem gzymsu koronującego. Dach utrzymany w stalowej konstrukcji jest pokryty dachówką ceramiczną.

Elewacja gmachu, zgodna z gotyckim stylem, na parterze wyposażona jest w duże ostrołukowe okna z profilowanymi kamiennymi ościeżami, zabezpieczonymi kratami w związku z funkcją bankowych pomieszczeń. Górne okna, umiejscowione w regularnym rytmie, zostały połączone w pionie i ozdobione kamiennymi maswerkami, prezentując różnorodność na każdej kondygnacji. Dodatkowo okna nadproża są ujęte w okrągłe kamienne łuki, a w niektórych częściach dachu akcentowane trójkątnymi szczytami.

W południowej części gmachu, przy ul. Krupniczej, znajduje się czworoboczna, a następnie ośmiokątna wieża zegarowa, zwieńczona hełmem iglicowym. Jej hełm ozdobiony jest arkadową galeryjką, a dodatkowa wieża – dwukondygnacyjnym kamiennym wykuszem. Południowa elewacja podzielona jest płaskim ryzalitem, który prowadzi w stronę czworobocznej wieży pokrytej iglicowym hełmem. Ryzalit oddziela wschodnią część, gdzie znajdują się mieszkania oraz biura.

Ten ceglany gmach z piaskowcowymi elementami jest bogato zdobiony rzeźbiarskimi detalami, w tym kartuszem z pięciopolowym herbem Wrocławia oraz postacią św. Parsymonii, trzymającą sakiewkę oraz skarbonkę, autorstwa rzeźbiarza Christiana Behrensa. Okna zdobią kolorowe witraże, a wewnętrzne pomieszczenia urzekają polichromiami. Prace kamieniarskie zostały zrealizowane przez firmę Ludwiga Niggla.

W ramach inwestycji realizowanej przez miasto, dokonano przekształceń w okolicy gmachu, tworząc pl. Bohaterów Getta (niem. Karlsplatz), a miejska biblioteka stała się ostatnim wrocławskim obiektem wzniesionym w stylu neogotyckim, stanowiącym elegancki przykład architektury.

Po 1945

W czasie drugiej wojny światowej budynek nie doznał zniszczeń. W rezultacie w maju 1945 roku, nowa polska administracja przejęła jego zarząd. Już rok później, prezydent Wrocławia Bolesław Drobner zdecydował o przekazaniu gmachu Uniwersytetowi Wrocławskiemu, aby mógł pełnić funkcję biblioteki.

W 2012 roku zakończono budowę nowego obiektu bibliotecznego przy ul. Joliot-Curie 12, a już jesienią 2014 roku rozpoczęto tam świadczenie usług bibliotecznych. W związku z tym, stary budynek został wystawiony na sprzedaż, jednakże zarezerwowano go do użytku do roku 2020.

Po oddaniu do użytku nowego budynku, Uniwersytet podejmował próby sprzedaży dotychczasowego gmachu biblioteki w latach 2013, 2016 oraz 2018. Wreszcie w 2019 roku, budynek zlokalizowany przy ul. Szajnochy 10, został sprzedany i obecnie znany jest jako Pałac Wallenberg-Pachalych.

---

Oceń: Gmach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu przy ul. Karola Szajnochy

---