Romuald Kutera

---

Życiorys

Romuald Kutera był osobą, której twórczość miała ogromne znaczenie dla polskiego sztuki. Jego kariera artystyczna trwała od lat 70. XX wieku aż do drugiej dekady XXI wieku. Ukończył Państwową Wyższą Szkołę Sztuk Plastycznych we Wrocławiu, która obecnie nosi nazwę Akademia Sztuk Pięknych we Wrocławiu. W latach 1975–1985 związany był z tą uczelnią, gdzie wykładał i współorganizował Galerię Sztuki Najnowszej we Wrocławiu w latach 1975–1980. Jego współpraca z małżonką, Anną Kuterą, miała znaczący wpływ na rozwój międzynarodowego ruchu sztuki kontekstualnej, w który aktywnie się angażował od 1975 roku.

Jak zaznacza prof. dr hab. Anna Markowska:

„Cytat: Romuald Kutera należał do pokolenia, które radykalnie zmieniło polską sztukę, a współtworząc scenę artystyczną Wrocławia przyczyniło się do zmiany prowincjonalnego miasta na dorobku w krajową stolicę nowej sztuki. Ta niewiarygodna przemiana polegała na samoorganizacji i wzięciu spraw we własne ręce. Odtąd „TU” (zgodnie z tytułem cyklu fotografii) ustanowiony został środek świata: ponieważ nie podobały się artyście miejskie galerie, założył własną – w swym mieszkaniu i od razu międzynarodową (1973), by wkrótce potem współtworzyć legendarną dziś Galerię Sztuki Najnowszej, umiejscowioną w Akademickim Centrum Kultury Pałacyk przy ulicy Kościuszki we Wrocławiu; ponieważ nie podobały mu się wyświechtane tematy „artystyczne”, stworzył koncepcję trop artu – tropienia sytuacji i przestrzeni nie spenetrowanych dotąd przez artystów. To wprawiło go w tworzeniu zaskakującej i nowatorskiej sztuki, przy pomocy wszelkich dostępnych mediów – od aparatu fotograficznego po teleportację. Ciekawy społecznego oddziaływania sztuki, współtworzył ruch kontekstualny Jana Świdzińskiego. Łączył w sobie sprzeczne cechy: choć był konceptualistą, był wrażliwy na piękno jako transcendentny dar, a jeden z jego ostatnich cykli fotografii odnosił się do greckiej mitologii; kultywując swoją pojedynczą sprawczość ogłosił się projektantem kultury (1977), a lubiąc ludzi i doceniając kolegów-artystów wspierał ich jako kurator (niemal do ostatnich lat jako szef Galerii Sztuki Najnowszej w Gorzowie Wielkopolskim).”

Artysta spoczywa na cmentarzu parafialnym we wsi Szewce, niedaleko Wrocławia. Jego wkład w rozwój sztuki kontekstualnej oraz innowacyjne podejście do tworzenia z pewnością pozostaną w pamięci wielu.

Twórczość

Najważniejsze realizacje

W latach 1970–1974 artysta Romuald Kutera zrealizował autorską fotografię kreacyjną, film oraz performance, które do dziś pozostają istotnym elementem jego twórczości. Jego dzieła eksplorują zagadnienia związane z naturą, czasem i przestrzenią. Wśród najważniejszych prac tego okresu znajdują się: Program Trop-Art, który jest autorskim zbiorem fotografii, szkiców oraz notatek przedstawionych w formie plakatów, a także Zejście – Wejście – artystyczna akcja, Zegar czasu – akcja artystyczna, oraz film 16 mm zatytułowany Afirmacja Sztuki, który miał swoje odbicie również w katalogu fotografii kreacyjnej formatu A5 w wydaniu czarno-białym. Zakres jego publikacji obejmował wydawnictwo artystyczne, które jest świadectwem jego zaangażowania w sztukę.

Między 1975 a 1977 rokiem Kutera interpretował rzeczywistość przez pryzmat pojęcia „TU”, co miało na celu ukazanie poetyckiej metafory w formie fotografii i filmu. Prace tego okresu obejmują m.in. zestawy fotografii oraz sekwencje filmowe 16 mm, a także Korekta – video performance oraz Przekazywanie Kamery – film 16 mm. W tym samym okresie powstały zestawy fotografii związane z Interpretacją – Reinterpretacją.

W latach 1978–1980 artysta publikował nową teorię sztuki, pod tytułem Anons o działaniach projektujących. W skład jego dzieł wchodziły: Racjonalizacje Gier – akcja artystyczna oraz Działania lokalne na Kurpiach w ramach sztuki kontekstualnej.

Od 1981 do 1993 roku Kutera stworzył koncept Filmów czytanych, których tematyka oscylowała wokół wody, morza oraz morskich mitów i legend. Wśród najznaczniejszych projektów znajdują się: Traktat o historii sztuki – części I i II, Serial abstrakcyjny – części I, II i III, a także Inne morze – seria od I do IV oraz Trójkąty bermudzkie – obejmujące I do XXV, a także Moja historia sztuki – zestaw fotograficzny.

Od 1994 roku woda stała się kluczowym medium w twórczości Kutery. Jego dzieła koncentrowały się na instalacjach wodnych oraz obiektach multimedialnych, takich jak: Syreny, Łódź Charona – rzeźba stalowa oraz zestaw Nimfa. Odkąd w 2009 roku wprowadził postać Odryka, jego prace zyskały nowy wymiar, budując nowe przestrzenie wizualne. Wśród nich znajdują się: Objawienie Odryki – zestaw fotografii a także Pierwsza rozmowa oraz Odryka nad Odrą, które wykonane były na blasze srebrzonej. Od 2014 roku artysta skoncentrował się na cyklu fotografii z wykorzystaniem fragmentów luster, zatytułowanym Fragmentacje.

Wystawy indywidualne

• 1972 – Trop-Art – PWSSP, Wrocław,
• 1973 – Prezentacje – Galeria Nawias, Wrocław,
• 1974 – TU – Wrocławska Galeria Fotografii,
• 1975 – Sztuka jest ciągłą transformacją Rzeczywistości – Galeria Kalambur, Wrocław,
• 1977 – TU – Galeria Sztuki Najnowszej, Wrocław,
• 1977 – Kontekstualne Tu – Galeria Labirynt, Lublin,
• 1978 – Racjonalizacje Gier – Galeria Sztuki Najnowszej, Wrocław,
• 1979 – Projekcje – Mała Galeria, Warszawa,
• 1981 – Filmy czytane – Maximal Art Gallery, Poznań,
• 1982 – Filmy czytane – BWA, Gorzów Wlkp.,
• 1984 – Filmy czytane – Galeria Labirynt, Lublin,
• 1985 – Films to be read – A.R.C. (Artcurture Resource Centre), Toronto, Kanada,
• 1986 – Księga pustyni – Galeria Foto-Medium-Art, Wrocław,
• 1986 – Film bez kina – Galeria Foto-Medium-Art, Wrocław,
• 1990 – Twarz Ściany – Galeria Foto-Medium-Art, Wrocław,
• 1992 – Trójkąty sentymentalne – Galeria FF, Łódź,
• 1992 – Trójkąty sentymentalne – BWA, Lublin,
• 1994 – Natura trójkąta – program telewizyjny Wernisaż w Piątce TVP – Wrocław,
• 1994 – Natura trójkąta – Galeria Sztuki, Legnica,
• 1998 – Instalacje wodne – Galeria Miejska, Wrocław,
• 2000 – Kropiatka Rzeczna – Galeria Awanport, Wrocław,
• 2001 – Wodne klimaty – Galeria Miejska, Wrocław,
• 2003 – Druga część Całości – Galeria Miejska, Wrocław,
• 2005 – Syreny – Galeria Entropia, Wrocław,
• 2006 – Malarstwo jako Fotografia – Mała Galeria Fotografii Kontrast, Oborniki Śląskie,
• 2010 – Z metalu na metal – Muzeum Narodowe we Wrocławiu,
• 2011 – Kutera Pictures – BWA, Kielce,
• 2011 – Długość Fali – Galeria Sztuki Współczesnej Opole,
• 2011 – Teatralizacja Światła – Galeria Miejska, Wrocław,
• 2012 – Mała Galeria GTF (Gorzowskie Towarzystwo Fotograficzne) Gorzów Wlkp.,
• 2014 – Romuald Kutera i Galeria Sztuki Najnowszej – Muzeum Współczesne, Wrocław,
• 2017 – Odryka – Hydropolis (OKiS), Wrocław,
• 2019 – TU – Galeria Foto-Gen (OKiS), Wrocław.

Najważniejsze wystawy zbiorowe w Polsce

• 1972 – Sztuka Aktualna – Dom Kultury MPK, Wrocław,
• 1973 – Dokumentacje – Galeria Nawias, Wrocław,
• 1974 – Prezentacja Międzynarodowej Galerii Sztuki Najnowszej – Galeria Remont, Warszawa,
• 1974 – Translokacja – Galeria Raport, Białystok,
• 1975 – Afirmacja Sztuki – Wrocławska Galeria Fotografii,
• 1975 – Akcja Kontakt – Wrocławska Galeria Fotografii,
• 1975 – Sztuka jest ciągłą transformacją Rzeczywistości – Galeria Kalambur, Wrocław,
• 1976 – Sztuka Młodych – BWA, Sopot,
• 1977 – Stany Graniczne Fotografii – SARP, Katowice,
• 1977 – Foto-Medium-Art – Wrocławska Galeria Fotografii,
• 1977 – Wystawa Katedry Malarstwa PWSSP Wrocław – BWA, Wrocław,
• 1978 – Co robimy – wystawa przy XII Festiwalu Muzyki Współczesnej – Filharmonia, Wrocław,
• 1978 – Co robimy – Galeria Znak, Białystok,
• 1978 – Wiosenne Konfrontacje Młodych – BWA, Wrocław,
• 1978 – Co robimy – Galeria Sztuki Najnowszej, Wrocław,
• 1978 – Analizy mediów – BWA, Łódź,
• 1978 – Prezentacje – BWA, Wrocław,
• 1979 – Porównania: Logika – Zmysły – XXXII Festiwal Sztuk Plastycznych – BWA, Sopot,
• 1980 – Kontakt: od agitacji do kontemplacji – Międzynarodowe Biennale Grafiki, Kraków,
• 1981 – Konstrukcja w procesie Falochron – STK, Łódź,
• 1981 – Sztuka lat 70. – BWA, Sopot,
• 1981 – Międzynarodowe Triennale Rysunku – Muzeum Architektury, Wrocław,
• 1983 – Postawy – BWA, Lublin,
• 1988 – Polska Fotografia Intermedialna lat 80. – BWA, Poznań,
• 1989 – Indywidualności Sztuki Intermedialnej – Centrum Sztuki Zamek Ujazdowski, Warszawa,
• 1989 – Fotografia i/gra z Rzeczywistością – BWA, Łódź,
• 1989 – Continuum – Galeria Foto-Medium-Art, Wrocław,
• 1989 – Wczoraj i Dziś – BWA, Sopot,
• 1990 – Konstrukcja w Procesie – STK, Łódź,
• 1991 – Przestrzenie Sztuki – BWA, Lublin,
• 1991 – Czas Obecny – historia opowiadania – Galeria Miejska, Wrocław,
• 1991 – Nowe Przestrzenie Fotografii, II Konferencja Wschód – Zachód – Muzeum Architektury, Wrocław,
• 1992 – V Międzynarodowe Triennale Rysunku, Muzeum Architektury, Wrocław,
• 1993 – Nie / obecność w Naturze, III Konferencja Wschód Zachód – Zamek Wojnowice,
• 1994 – Polska abstrakcja analityczna – BWA, Wrocław,
• 1995 – Polska abstrakcja analityczna – Galeria Sztuki, Łódź,
• 1995 – Polska abstrakcja analityczna – Galeria Stara, Lublin,
• 1996 – Spirala 1 – Fundacja Gerarda Kwiatkowskiego, Świeradów Zdrój,
• 1997 – Biennale Sztuki Nowoczesnej – Muzeum Sztuki Nowoczesnej, Zielona Góra,
• 1998 – 52 lata ZPAP we Wrocławiu – Galeria Miejska, Wrocław,
• 2000 – Utkane Jatki – ZPAP, Wrocław,
• 2003 – Galeria Oborniki Śląskie II – Obornicki Ośrodek Kultury, Oborniki Śl.,
• 2005 – Galeria Oborniki Śląskie III – Obornicki Ośrodek Kultury, Oborniki Śl.,
• 2005 – Spotkanie kontekstualne – Galeria Entropia, Wrocław,
• 2006 – Wieżowce Wrocławia, Jubileusz 60.lecia wrocławskiej ASP – Muzeum Narodowe, Wrocław,
• 2006 – CDN. Inne Media – ZPAP, BWA Wrocław,
• 2007 – Lustro Natury – OKiS, Arsenał, Wrocław,
• 2007 – Galeria Oborniki’4 – Ośrodek Kultury w Obornikach Śląskich,
• 2007 – Anniversary Show – Galeria Foto-Medium-Art, Kraków,
• 2007 – Wrocław Non-stop – multimedialny pokaz na Pl. Św. Elżbiety, ZPAP, Wrocław,
• 2008 – 3. Wystawa Dolnośląskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych – Muzeum Architektury, Wrocław,
• 2008 – Podwodny Wrocław – ZPAP, Galeria Browar Piastowski, Wrocław,
• 2008 – Teraz! Artyści Galerii Foto-Medium-Art – Mazowieckie Centrum Sztuki Współczesnej Elektrownia, Radom,
• 2009 – 4. Wystawa Dolnośląskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych – Muzeum Architektury, Wrocław,
• 2010 – wystawa poplenerowa Park sztuki – Zamek Kliczków – ZPAP, Arsenał, Wrocław,
• 2010 – Podwodny Wrocław – ZPAP, Galeria Browar Piastowski, Wrocław,
• 2010 – Konceptualizm. Medium fotograficzne w ramach FOKUS Łódź Biennale, Muzeum Miasta Łodzi,
• 2011 – Save as Art – w ramach III Festiwalu Sztuka i Dokumentacja, ŁDK, Łódź,
• 2011 – Po setce wystawa jubileuszowa 100-lecie ZPAP, Galeria Miejska, Wrocław,
• 2011 – Festiwal Konteksty w Sokołowsku, Fundacja „In Situ”, Sokołowsko,
• 2012 – Pełnia sztuczna/The Artificial Fullmoon – Muzeum Współczesne Wrocław,
• 2013 – Jest / nie ma. Wystawa prac z Kolekcji Sztuki Współczesnej DTZSP – Muzeum Współczesne Wrocław,
• 2016 – Trzecia strona niewinności wystawa ze zbiorów Dolnośląskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych; Art. Main Stadion, MIA Gallery (Dworzec Główny we Wrocławiu),
• 2016 – Sztuka na wodzie, w ramach Nocy Muzeów – Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław,
• 2017 – 25/25 – Galeria Miejska, Wrocław,
• 2017 – Obrazy świata – Galeria BB, Kraków,
• 2017 – Nowe horyzonty w nowych mediach. Zjawiska sztuki współczesnej w latach 1945–1981 – Muzeum Sztuki Współczesnej Pawilon Czterech Kopuł, Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu,
• 2017–2018 – Wrocław konkretny – Dzieła z kolekcji Dolnośląskie Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych – Muzeum Współczesne Wrocław,
• 2018 – A my po ESK… Ekspresja, Struktura, Kolor – (ZPAP Wrocław) BWA Awangarda, Wrocław,
• 2018 – Mikrohistorie – Galeria Fundacji ARTON, Warszawa,
• 2020 – Poezja i Performance. Perspektywa wschodnioeuropejska – Muzeum Współczesne Wrocław.

Najważniejsze wystawy zbiorowe za granicą

• 1973 – Contemporary Art from Poland – CAYC, Buenos Aires, Argentyna,
• 1973 – Mirror – Balatonboglar Chapel, Węgry,
• 1973 – Information – Perception – Reflection – Sodertelje Kommun, Szwecja,
• 1974 – Document – Columbia University, New York, USA,
• 1975 – Polish Avangarde – Gallery of Students Centre, Zagreb, Jugosławia,
• 1976 – Contextual Art – Museum of Modern Art, Malmö, Uniiversity in Lund, Szwecja,
• 1976 – Conference about Contextual Art and presentation Polish Art – C.E.A.C. (Centre Experimental Art Communication), Toronto, Kanada,
• 1976 – Contemporary Art from Poland – Toronto University, Kanada,
• 1976 – Contemporary Art from Poland – Neuberger Museum, State University, New York,
• 1976 – Contemporary Art from Poland – International Local, NY,
• 1976 – Contemporary Art from Poland – Visual Arts Shool, NY,
• 1977 – Video Art – C.E.A.C. Toronto, Kanada,
• 1977 – Visual Poetic – Contemporary Art Museum, São Paulo, Brazylia,
• 1977 – Peace Please – Museum City of Copenhagen, Dania,
• 1978 – Art of East Europe – Modern Art Museum, Eindhoven, Belgia,
• 1979 – Work and Worlds – De Appel Gallery, Amsterdam, Holandia,
• 1980 – Artists from Wrocław – A Pecsi Gallery, Węgry,
• 1981 – Mail Art – São Paulo Biennale, Brazylia,
• 1981 – Metronom – Barcelona, Hiszpania,
• 1985 – Contemporary Art from Poland – Walter Philips Gallery in Banff Centre, Kanada,
• 1986 – Polish Manifestation in Assen – Drents Museum, Assen, Holandia,
• 1988 – Meta-Raum – Fachhochschule, Düsseldorf, Niemcy,
• 1990 – Photographic Statements – Gallery of Photography, Jyväskylä, Finlandia,
• 1991 – Passagen der Photografhie – FLUSS Schloss Wolkersdorf, Wiedeń, Austria,
• 1991 – Mai de la Photo – Reims, Francja,
• 1991 – De Pologne Dans et par la Photo – Castres, Francja,
• 1991 – 4th International Alternative Art Festival – Nowe Zamky, Słowacja,
• 1998 – Kunst aus Breslau – Galerie Aller Art, Bludenz, Austria,
• 1999 – Grosse Kunst Austellung Düsseldorf – Muzeum Kunstpalast, Niemcy,
• 2000 – Auf-GE-zaumt-Kunst in der City – Gelsenkirchen, Niemcy,
• 2007 – Grosse Kunst Austellung Düsseldorf – Muzeum Kunstpalast, Niemcy,
• 2009 – Passing through – Galeria Kunstpunkt, Berlin,
• 2010 – Międzynarodowa prezentacja sztuki filmowej Filmy niekontrolowane – Royal Academy of Art, Londyn and Museum of Art, Tel Aviv,
• 2011 – Koncept Fotografie aus Polen – Freies Museum, Berlin,
• 2015 – Wild West. A history of Wrocław’s Avant-Garde exhibition – Koszyckie Centrum Kultury, Kunsthalle, Koszyce, Czechy,
• 2016 – Wild West. A history of Wrocław’s Avant-Garde exhibition – Kunstmuseum, Bochum, Niemcy,
• 2016 – Wild West. A history of Wrocław’s Avant-Garde exhibition – Muzej suvremene umjetnosti, Zagreb, Chorwacja,
• 2016 – Wild West. A history of Wrocław’s Avant-Garde exhibition – Ludwig Muzeum, Budapeszt, Węgry.

Plenery, sympozja, festiwale, seminaria, wykłady

Wśród licznych wydarzeń artystycznych, które miały miejsce w Polsce od 1971 roku, szczególne miejsce zajmują plenery, sympozja, festiwale oraz wykłady. W 1971 roku zorganizowane zostało spotkanie mające na celu przygotowanie Festiwalu w Nowej Rudzie, który odbył się w Zakopanem. Rok później, w 1972, nastąpił Festiwal Studentów Szkół Artystycznych w Nowej Rudzie, organizowany przez ZG ZSP. Kolejne edycje tego festiwalu miały miejsce w latach 1974 i 1976, znów przyciągając uwagę rosnącej rzeszy młodych artystów.

W 1975 roku odbył się w Gdańsku Festiwal Studentów Szkół Artystycznych Krajów Nadbałtyckich F-ART. Dwa lata później, w 1976 roku, miały miejsce nie tylko kolejne działania w Nowej Rudzie, ale również plener Osetnica’76 organizowany przez ZO ZPAP z Wrocławia. Również w 1976 roku zorganizowane zostały Międzynarodowe Sympozja dotyczące sztuki kontekstualnej, które miały miejsce m.in. w Malmö w Szwecji oraz w Toronto w Kanadzie.

W 1977 roku zorganizowano wiele ważnych wydarzeń, w tym Konferencję Sztuka Kontekstualna w Świnoujściu oraz Sympozjum Stany Graniczne Fotografii w Katowicach. Tego samego roku miały miejsce liczne sprawozdania z Toronto w wielu polskich galeriach, takich jak Galeria Sztuki Najnowszej we Wrocławiu, Galeria Na piętrze w Łodzi oraz Galeria Remont w Warszawie. Również w 1977 roku odbyło się Międzynarodowe Sympozjum Sztuka jako Działalność w Kontekście Rzeczywistości w Galerii Remont w Warszawie.

W latach 1978 i 1979 kontynuowano organizację festiwali oraz sympozjów, które przynosiły nowe wartości, jak Festiwal Kultury Studentów PRL w Poznaniu czy Warsztaty twórcze w Płocku. Z kolei w 1980 roku miało miejsce Sympozjum Spotkania Wrocławskie, a na początku lat 80. rozkwitły plenery towarzyszące Muzeum Okręgowemu w Koszalinie.

Rok 1983 to Sympozjum Problemy Sztuki Współczesnej odbywające się w Gorzowie Wlkp. W 1985 roku Romuald Kutera podjął się wykładów na temat Awangardy oraz sztuki w kontekście wojny domowej w Kanadzie, goszcząc na uniwersytetach w Toronto oraz Londynie.

Na początku lat 90. zrealizowano Sympozjum Być Artystą w Wojnowicach, co stanowiło ważny punkt w rozwoju współczesnej sztuki w Polsce. W 1991 roku zorganizowano Międzynarodowy Festiwal Performance Czas Obecny: Historia Opowiadania w Sopocie. Późniejsze lata to liczne spotkania i debaty dotyczące sztuki, w tym spotkanie kontekstualne w Galerii Entropia w Wrocławiu w 2005 roku oraz debaty na temat ruchu Fluxus w Gorzowie Wlkp. w 2010 roku.

Nieprzerwane zainteresowanie sztuką i jej kontekstualizacją trwa do dzisiaj, co znajduje odzwierciedlenie w organizowanych plenerach oraz festiwalach, takich jak te w Kliczkowie w 2009 i 2011 roku, a także Festiwal Konteksty w Sokołowsku z 2011 roku. W 2017 roku miało miejsce spotkanie autorskie w Muzeum Współczesnym Wrocław, które przypieczętowało kontynuację dialogu artystycznego i wymiany myśli w sferze sztuki współczesnej.

Prace w kolekcji

Prace Romualda Kutery są obecne w wielu znaczących zbiorach, zarówno publicznych, jak i prywatnych.

Oto niektóre z muzeów, w których można znaleźć jego twórczość:

• Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Muzeum Narodowe we Wrocławiu,
• Aalvar Alto Museum, Jyväskylä, Finlandia,
• Museum of Modern Art, São Paulo,
• Muzeum Sztuki w Łodzi,
• Centrum Sztuki Zamek Ujazdowski w Warszawie,
• Kolekcja Dolnośląskiego Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych,
• Muzeum w Koszalinie,
• kolekcja BWA w Lublinie (aktualnie Galeria Labirynt), Polska,
• kolekcja Małej Galerii w Warszawie, Polska,
• TVP (dokumentacja z wystaw i prezentacji autorskich),
• jak również w wielu zbiorach prywatnych w kraju i za granicą.

---

Oceń: Romuald Kutera

---