Michał Witkowski, urodzony 17 stycznia 1975 roku we Wrocławiu, to postać znana na polskiej scenie literackiej oraz medialnej.
Jest pisarzem, felietonistą, a dodatkowo aktorem niezawodowym, co czyni go artystą wszechstronnym.
Życiorys
Wczesne lata
Michał Witkowski jest synem Izabeli oraz Stanisława Witkowskich, pochodzącym z rodziny z dobrym wykształceniem. Jego ojciec był profesorem psychologii na Uniwersytecie Wrocławskim oraz dyrektorem tamtejszego Instytutu Psychologii. Matka, mająca dyplom psychologa, po urodzeniu dzieci skupiła się na wychowywaniu synów, wcześniejszą karierę prowadząc jako wykładowczyni. Michał urodził się jako wcześniak i ma dwóch młodszych braci, Adama (ur. 1982) oraz Andrzeja.
Witkowski dorastał na wrocławskim Biskupinie, gdzie uczęszczał do Szkoły Podstawowej nr 66 im. Zbigniewa Herberta. Przez kilka lat był członkiem kółka teatralnego przy biskupińskim klubie Oskar. W trakcie szkolnych lat brał aktywny udział w różnych konkursach recytatorskich, przeglądach piosenki oraz pisał teksty do szkolnego kabaretu Lejba. W 1986 roku odniósł sukces, wygrywając konkurs na najlepsze opowiadanie o młodzieży z Leningradu, organizowany przez redakcję programu Teleranek w TVP1. W 1990 roku rozpoczął naukę w klasie teatralnej XIV Liceum Ogólnokształcącym im. Polonii Belgijskiej we Wrocławiu.
W wieku 14 lat Michał opuścił dom rodzinny i spędził pewien czas w różnych środowiskach za granicą. Pracował m.in. w teatrze objazdowym w Genewie oraz doradzał młodym gejowskim prostytutkom w Zurychu, dotykając tematów wizerunkowych. Po powrocie do Polski w 1993 roku, kontynuował naukę w IX Liceum Ogólnokształcącym we Wrocławiu, gdzie podjął próby literackie. W 1994 roku napisał wiersz „Drewno (retrospekcja)”, który później znalazł się w jego debiutanckiej książce „Zgorszeni wstają od stołów” wydanej w 1997 roku. Po zakończeniu szkoły średniej w 1995 roku, studiował filologię polską na Uniwersytecie Wrocławskim, gdzie w 1999 roku uzyskał tytuł magistra. Następnie związał się z Instytutem Filologii Polskiej UWr, chcąc podjąć się pracy nad rozprawą z zakresu krytyki feministycznej pod kierunkiem prof. Stanisława Beresia, jednak wkrótce porzucił karierę akademicką na rzecz pisarstwa.
Kariera pisarska
Michał Witkowski zadebiutował tomem poezji „Zgorszeni wstają od stołów” w 1997 roku, jednak za swoją pierwszą książkę uważa zbiór opowiadań „Copyright” wydany w 2001 roku. Jego powieść „Lubiewo” z 2005 roku szybko zdobyła status książki kultowej. Kolejną powieścią była „Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej”, która również okazała się sukcesem. Prawdziwy rozgłos przyniosła mu powieść kryminalna „Drwal”, wydana w 2011 roku. Następnie w 2014 roku opublikował nowy kryminał „Zbrodniarz i dziewczyna”, a w 2015 roku książkę „Fynf und cfancyś”, w której przedstawia życie męskich prostytutek.
Styl pisarski Witkowskiego, określany jako „witkowszczyzna”, charakteryzuje się przesadą w przedstawianiu rzeczywistości. Autor nie boi się korzystać z ironii i groteski, co sprawia, że jego dzieła są klasyfikowane w popkulturowych kontekstach. Krytycy zauważają, że „kryminał [Drwal], w swojej ironicznej i cynicznej formie, przypomina groteskowe zabawy z rzeczywistością, typowe dla braci Coenów, kpinę z krwawej jatki Tarantino, a także bezładną gonitwę po scenie burlesk braci Marx”. Witkowski bywa porównywany do takich pisarzy jak Genet, Gombrowicz (ze względów na szyderstwo mające na celu poprawę świata) oraz Stasiuk.
Jego książki doczekały się przekładów na 30 języków, w tym na angielski, niemiecki, szwedzki, francuski, hiszpański oraz niderlandzki. Witkowski pisał również wiele recenzji, artykułów i opowiadań dla takich czasopism jak „FA-art”, „Studium”, „Kresy”, „Gazeta Wyborcza” oraz „Polityka” i wiele innych, w tym jego współpraca ze „Wprostem”, w którym ponownie współpracuje od sierpnia 2018 roku.
Kariera medialna
W latach 2014–2015 prowadził blog modowy pod nazwą Fashion Pathology, występując tam jako Miss Gizzi. Zarówno jego blog, jak i stylizacje oraz obecność na salonach stanowiły część artystycznego projektu, o czym autor sam stwierdził: „Wszyscy, którzy podejrzewali, że zabawa z showbiznesem to jakiś artystyczny happening, który ma «przydać się do prozy», na pewno się ucieszą z tego, że właśnie tak było. Całe dwa lata happeningu i obserwacji do powieści o showbiznesie”.
Obecność Michała w mediach wzbudzała kontrowersje, szczególnie w listopadzie 2014 roku, gdy pojawił się w programie TVN „Ugotowani” w opasce powstańca warszawskiego. Zachowanie to oburzyło innego uczestnika programu, Filipa Chajzera, który domagał się zdjęcia opaski. Z kolei na „Fashion Week” w 2015 roku Witkowski wystąpił w stroju zawierającym symbole SS, co wywołało interpretacje jako promocję nazizmu. Skutkiem tego incydentu było zawieszenie współpracy z wydawnictwem Znak do października 2015 roku oraz wszczęcie dochodzenia prokuratorskiego w sprawie propagowania treści faszystowskich. Ostatecznie prokuratura umorzyła sprawę w lipcu tego samego roku, uznając, że autor nie popełnił przestępstwa, a jego intencje miały charakter prześmiewczy.
W latach 2018–2019 Michał Witkowski zagrał w serialu „Barwy szczęścia”, gdzie wcielił się w rolę pisarza Waldemara Kniewskiego.
Życie prywatne
Witkowski jest osobą homoseksualną i stosuje różnorodne nazewnictwo, aby opisać osoby o określonych preferencjach seksualnych, gdzie uważa, że termin „gej” jest często związany z komercyjną kulturą masową. Jako homoseksualista nie utożsamia się w pełni z tą kategorią. Żyje z depresją od lat 90-tych. Obecnie mieszka w Warszawie i zadeklarował brak przynależności do jakiejkolwiek religii.
Twórczość
Michał Witkowski to polski pisarz, który w swoim dorobku literackim posiada liczne powieści oraz opowiadania, które zdobyły uznanie czytelników. Jego prace często sięgają po kontrowersyjne tematy, co sprawia, że są one niezwykle interesujące. Poniżej przedstawiamy wybrane tytuły, które są szczególnie związane z jego twórczością:
- Zgorszeni wstają od stołów (wyd. Wrocław: „OKiS”, 1997, ISBN 83-87104-16-7),
- Copyright (wyd. „Zielona Sowa”, seria „Biblioteka Studium”, Kraków 2001, ISBN 83-7220-247-8),
- Praca zbiorowa Tekstylia. O rocznikach siedemdziesiątych (wyd. „Korporacja Ha!art”, Kraków 2002, ISBN 83-88668-41-2; współautor),
- Lubiewo (wyd. „Korporacja Ha!art”, Kraków 2005, ISBN 83-89911-04-3; wyd. V poprawione i uzupełnione ISBN 83-89911-52-3),
- Praca zbiorowa Trafieni. Siedem opowiadań o AIDS (wyd. „W.A.B.”, Warszawa 2005, ISBN 83-7414-190-5; opowiadanie Trafieni),
- Fototapeta (wyd. „W.A.B.”, Warszawa 2006, ISBN 83-7414-159-X),
- Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej (wyd. „W.A.B.”, Warszawa 2007, ISBN 978-83-7414-372-1),
- Margot (wyd. Świat Książki, Warszawa 2009, ISBN 978-83-247-1745-3),
- Drwal (wyd. Świat Książki, Warszawa 2011, ISBN 978-83-7799-483-2; kryminał),
- Lubiewo bez cenzury (wyd. Świat Książki, Warszawa 2012, ISBN 978-83-7799-860-1),
- Zbrodniarz i dziewczyna (wyd. Świat Książki, Warszawa 2014, ISBN 978-83-7943-284-4; kryminał),
- Fynf und cfancyś (wyd. Znak, Kraków 2015, ISBN 978-83-240-2742-2),
- Morderca do towarzystwa (opowiadanie stworzone wspólnie z użytkownikami portalu Gadzetomania.pl w ramach akcji Nieskończona Opowieść 2015),
- Wymazane (wyd. Znak, Kraków 2017),
- Tango (wyd. Znak 2022),
- Wiara. Autobiografia (wyd. Znak 2023).
Każdy z tych tytułów reprezentuje odrębny świat fikcji, w którym Witkowski odkrywa różnorodne ludzkie przeżycia, zmagania i emocje. Jego pisarska inwencja i odwaga w poruszaniu trudnych tematów sprawiają, że jest on jednym z ważniejszych głosów w współczesnej literaturze polskiej.
Tłumaczenia twórczości na inne języki
Prace literackie Michała Witkowskiego znalazły odzwierciedlenie w różnorodnych językach dzięki przekładom realizowanym przez licznych tłumaczy. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że jego powieści są dostępne w kilkunastu językach, co świadczy o międzynarodowym zainteresowaniu jego twórczością.
Wśród przekładów na język angielski, warto wspomnieć o „Lovetown” (oryg. „Lubiewo”), zrealizowanym przez W. Martina i wydanym w Londynie przez Portobello w latach 2009–2011. Kolejne dzieło, „Eleven-Inch” (oryg. „Fynf und cfancyś”), również przybliżone anglojęzycznym czytelnikom przez tego samego tłumacza, trafiło do księgarń w 2021 roku nakładem wydawnictwa Seagull.
Na rynku czeskim odnajdziemy „Chlípnice” (oryg. „Lubiewo”) oraz „Královna Barbara” (oryg. „Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej”), oba przetłumaczone przez Jana Jeništę i wydane w Pradze przez Fra odpowiednio w latach 2007 i 2012. Tłumacz Tapani Kärkkäinen przeniósł „Lubiewo” na język fiński jako „Hutsula”, co zostało opublikowane w Helsinkach w 2007 roku przez Like.
We Francji czytelnicy mogli zapoznać się z „Lubiewo” w tłumaczeniu Madeleine Nasalik, wydanym przez paryskie Éditions de l’Olivier w 2007 roku. Natomiast w Izraelu „Ḥof Lubeibo” (oryg. „Lubiewo”) zostało przekazane czytelnikom dzięki tłumaczeniu Ilay Halperna i wydane w 2009 roku przez Shoḳen w Jerozolimie.
Hiszpańskojęzyczna edycja „Lovetown” pojawiła się na rynku w 2011 roku w tłumaczeniu Joanny Albin jako publikacja Editorial Anagrama w Barcelonie, a dwa lata później „El leñador” (oryg. „Drwal”) dzięki Francisco Javierowi Villaverde za pośrednictwem Rayo Verde. Rok 2013 to także wydanie „El llenyater” (row. „Drwal”) po katalońsku, dzięki pracy Marty Cedro i Guillem Calaforra, przez Raig Verd Editorial.
Macedoński przekład zatytułowany „Лубиево без цензура” zrealizował Zvonko Dimoski, publikując dzieło w Skopje w 2015 roku za pośrednictwem Ars Libris. Holenderscy czytelnicy mieli okazję zapoznać się z „Lubiewo” w tłumaczeniu Jacques’a Dehue i Rita Martynowski, które ukazało się w 2010 roku nakładem Van Gennep w Amsterdamie, oraz „Margot” w 2013 roku przez to samo wydawnictwo.
Niemieckie wersje „Lubiewa” (tłumaczenie Christiny Marie Hauptmeier) pojawiły się na rynku niemieckim za sprawą wydawnictwa Suhrkamp w latach 2007–2009. Kolejne dzieło, „Queen Barbara” przetłumaczone przez Olafa Kühla, zasiliło półki w Berlinie w 2010 roku również dzięki Suhrkamp.
Norwegowie mogą sięgnąć po „Tømmerhoggeren” (oryg. „Drwal”), wydane w Oslo w 2013 przez Forlaget Oktober w tłumaczeniu Agnes Banach, oraz „Skrullestranda” (Lubiewo) w 2015 roku. Na rosyjski przełożono „Ljubevo” (oryg. „Lubiewo”) oraz inne opowieści, jak „B.R.” i „Margo” przez Jurija Czajnikowa, a książki ukazały się w Moskwie i Petersburgu.
Wersje słoweńskie obejmują „Lubiewo” i „Kraljica Barbara” (oryg. „Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej”), przetłumaczone odpowiednio przez Borisa Kerna i Tatjanę Jamnik. Wspomnianą książkę opublikowano w Lublanie i Radovljicy w 2010 roku.
W Szwecji dzięki Stefanowi Ingvarssonowi i Emi-Simone Zavall wydano „Lubiewo”, „Margot” oraz „Skogshuggaren” (oryg. „Drwal”) w latach 2008–2014. Wersja ukraińska „Htivnâ. Roman” (Lubiewo) autorstwa Andrija Bondara ukazała się w Kijowie w 2006 roku.
Ostatnia wzmiankowana adaptacja to „Kéjpart” (Lubiewo), tj. wersja węgierska przetłumaczona przez Keresztesa Gáspára i wydana w Budapeszcie przez Magvető w 2010 roku. We Włoszech „Margot” wydano w 2012 roku dzięki tłumaczeniu Laury Rescio i pracy wydawnictwa Atmosphere Libri w Rzymie.
Adaptacje teatralne
Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej jest powieścią, która znalazła swoje miejsce na scenie teatralnej. Została ona zinterpretowana przez reżysera Jarosława Tumidajskiego dla Teatru Śląskiego w 2008 roku, co przyczyniło się do jej popularyzacji w środowisku teatralnym.
Lubelski Teatr Provisorium przedstawił adaptację powieści Margot w spektaklu pod tytułem Idź w noc, Margot, który wyreżyserował Witold Mazurkiewicz w 2010 roku. Była to kolejna próba przeniesienia literackiego dzieła na deski sceniczne.
Następnie, na podstawie książki Lubiewo, powstał głośny spektakl teatralny, który miał swoją premierę w Teatrze Nowym w Krakowie w reżyserii Piotra Siekluckiego w 2011 roku. Adaptacja ta zdobyła uznanie także za granicą, bowiem inscenizacje tej powieści zrealizowano m.in. w Teatrze Miejskim w Göteborgu (Göteborgs Stadsteater).
Dla Teatru Rozmaitości w Warszawie Witkowski osobiście napisał scenariusz teatralny do przedstawienia opartego na wspomnianej powieści w tandem z Piotrem Gruszczyńskim.
Warto wspomnieć, że Michał Witkowski nie tylko pisze, ale także występuje na scenie. Brał udział w monodramie zatytułowanym Barbara Radziwiłłówna Show, który miał miejsce w Teatrze Rozmaitości w Warszawie. Jego wszechstronność artystyczna przyczynia się do ciągłego poszerzania granic literatury i teatru.
Nagrody i nominacje
Michał Witkowski, czołowy przedstawiciel polskiej literatury, ma na swoim koncie liczne osiągnięcia literackie, które zaświadczają o jego wyjątkowym talencie i uznaniu w środowisku literackim.
W latach 2005, 2006 oraz 2007 został trzykrotnie nominowany do prestiżowej Nagrody Paszport „Polityki” w kategorii „Literatura”, a w 2007 roku udało mu się zdobyć to wyróżnienie.
Jego dzieło zwróciło uwagę jury Nagrody Literackiej „Nike”, ponieważ jest pięciokrotnym nominatem tej nagrody w latach: 2006 za „Lubiewo” (gdzie osiągnął finał), 2007 za „Fototapetę”, 2012 za „Drwala”, 2018 za „Wymazane” oraz w 2024 za „Wiarę. Autobiografia” (w finale nagrody).
Oprócz tego, artysta zdobył Nagrodę Literacką Gdynia w 2006 roku w kategorii „proza” za swoją głośną powieść „Lubiewo”. Jego książka „Barbara Radziwiłłówna z Jaworzna-Szczakowej” była wyróżniona nominacją do Nagrody Literackiej Gdynia 2008 oraz zdobyła tytuł Książki Lata 2007 według Przeglądu Nowości Wydawniczych w Poznaniu.
Witkowski również zwrócił uwagę jury Literackiej Nagrody Europy Środkowej „Angelus”, kiedy jego powieść „Drwal” w 2011 roku znalazła się w finale tej prestiżowej nagrody w 2012 roku.
Dodatkowo w 2011 roku, Witkowski został nominowany do brytyjskiej Independent Foreign Fiction Prize za „Lubiewo”, które zdobyło uznanie także na szwedzkiej liście klasyki queer, opracowanej przez redakcję dziennika „Expressen”.
Ostatnio jego książka „Wiara. Autobiografia” zdobyła plebiscyt czytelników Nagrody Literackiej „Nike” w 2024 roku, co stanowi kolejny dowód na jego literacki geniusz i niezwykłą zdolność do poruszania istotnych tematów społecznych.
Przypisy
- Wiara. Autobiografia [online] [dostęp 07.11.2023 r.] (pol.).
- Nieskończona Opowieść z Michałem Witkowskim [online], Gadżetomania.pl [dostęp 26.12.2023 r.] (pol.).
- "Pełna poezji". Znamy siódemkę finalistów Nagrody Literackiej "Nike" [LISTA] [online], Onet Kultura, 06.09.2024 r. [dostęp 06.09.2024 r.] (pol.).
- Nike Czytelników 2024 dla Michała Witkowskiego. "Nareszcie mogę mówić we własnym imieniu" [online], Onet Kultura, 04.10.2024 r. [dostęp 06.10.2024 r.] (pol.).
- Historia Instytutu Psychologii | Instytut Psychologii [online], www.student.psychologia.uni.wroc.pl [dostęp 19.11.2024 r.] .
- Michał Witkowski w końcu wydaje „Fynf und cfancyś”. wyborcza.pl, 06.10.2015 r. [dostęp 08.10.2015 r.] .
- Witkowski promuje nazizm? Znak zawiesza z nim współpracę!. [dostęp 02.08.2015 r.] .
- Michał Witkowski o skandalach i bywaniu na salonach. „To był artystyczny happening”. tvp.info, 14.07.2015 r. [dostęp 29.09.2015 r.] .
- Witkowski nie propagował faszyzmu. Symbol SS na czapce miał „intencje prześmiewcze”. tvn.24.pl, 17.07.2015 r. [dostęp 29.09.2015 r.] .
- Michał Witkowski: fashion victim. Za czapkę z SS grożą mu 2 lata, a Znak wstrzymuje premierę książki .
- Łukasz Saturczak: Tęczowi bohaterowie. Res Publika, 25.10.2012 r. [dostęp 28.06.2014 r.] .
- Katarzyna K. Batora, Michał Witkowski [online], www.ppibl.ibl.waw.pl, 27.09.2019 r. .
- Magda Piekarska, Renata Radłowska, Ryszard Kozik: 'Lubiewo': Zagrają wrocławianie, bo krakowscy aktorzy nie chcieli. gazeta.pl, 20.10.2011 r. [dostęp 11.02.2012 r.] .
- Grzegorz Józefczuk: Premiera „Idź w noc, Margot”. Chichot zamiast buntu. lublin.gazeta.pl, 13.09.2010 r. [dostęp 11.02.2012 r.] .
- Witkowski o swoich książkach w teatrze. cjg.gazeta.pl, 19.10.2010 r. [dostęp 11.02.2012 r.] .
- Barbara Radziwiłłówna Show w TR Warszawa. kulturaonline.pl, 30.10.2007 r. [dostęp 15.02.2012 r.] .
- Dariusz Nowacki: Lubiewo, Witkowski, Michał. wyborcza.pl, 03.01.2005 r. [dostęp 29.09.2015 r.] .
- Sławomir Sierakowski: Ironia, literatura, system. krytykapolityczna.pl, 15.01.2005 r. [dostęp 29.09.2015 r.] .
- Birgitta Stenberg: Expressen Kulturs queera litteraturkanon. expressen.se, 31.07.2015 r. [dostęp 29.09.2015 r.] .
- Michał Witkowski: literatura podłączona do wzmacniacza. polskieradio.pl, 23.06.2014 r. [dostęp 29.09.2015 r.] .
Pozostali ludzie w kategorii "Kultura i sztuka":
Damian Nenow | Mariola Kukuła | Piotr Lewowicki | Monika Mazur | Piotr Dziubek | Bartosz Dziedzic (producent muzyczny) | Christos Mandzios | Andrzej Majewski (aforysta) | Georg Gebel starszy | Jacek Miłaszewski | Justyna Wasilewska | Elżbieta Golińska | Tana Kaleya | Janusz Góralski | Rudolf Freitag | Lech Mrożek | Monika Węgiel | Michał Staszczak (rzeźbiarz) | Antonina Grzegorzewska | Dariusz SzermanowiczOceń: Michał Witkowski