Ernst Cassirer

---

Życiorys

Ernst Cassirer, wybitny filozof, przyszedł na świat w rodzinie żydowskiego handlarza Eduarda Cassirera we Wrocławiu. Był kuzynem znanego psychiatry Kurta Goldsteina, Kurta Goldsteina, którego matką była siostra Eduarda Cassirera, Rozalia, zamężna z Abrahamem Goldsteinem.

W 1892 roku rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie berlińskim, a później zgłębiał także literaturę niemiecką oraz filozofię. Jego intelektualna podróż zaprowadziła go w 1896 roku do Marburga, gdzie związał się z wpływowymi przedstawicielami neokantowskiej szkoły marburskiej. W 1899 roku uzyskał doktorat pod kierunkiem Paula Natorpa, a jego rozprawa dotyczyła analizy filozofii Kartezjusza i nosiła tytuł Kritik der mathematischen und naturwissenschaftlichen Erkenntnis, czyli Krytyka matematycznego i przyrodoznawczego poznania.

W 1902 roku ożenił się z kuzynką, Toni Bondy, z którą doczekał się trójki dzieci. Jego badania dotyczące systemu filozoficznego Leibniza nie uzyskały akceptacji jako praca habilitacyjna, jednak w 1906 roku habilitował się w Berlinie dzięki rozprawie Das Erkenntnisproblem in der Philosophie und Wissenschaft der neueren Zeit, czyli Problem poznania w nowożytnej nauce i filozofii. Przez następne trzynaście lat pełnił funkcję docenta na uniwersytecie w Berlinie.

Cassirer wykazywał silne związki z neokantowską szkołą marburską, co znalazło odzwierciedlenie nie tylko w jego działalności w Davos w 1929 roku, ale także w jego wcześniejszej obronie Hermanna Cohena w 1906 roku, kiedy to Leonard Nelson ostro go skrytykował. W odpowiedzi na tę krytykę, Cassirer opublikował pracę Der kritische Idealismus und die Philosophie des „gesunden Menschenverstandes”, w której podejmował istotną polemikę na temat metodologii krytycznej.

W 1919 roku Cassirer objął katedrę filozofii na nowo ustanowionym Uniwersytecie Hamburskim, gdzie pozostał do 1933 roku. W tym okresie powstało jego główne dzieło, Philosophie der symbolischen Formen, w którym, nawiązując do idei Kantowskich, podejmował próbę analizy różnorodnych sposobów, w jakie człowiek interpretuje świat poprzez mit, naukę, język i inne symbole, zgodnie z teorią znaczenia form rzeczywistości. W Hamburgu ściśle współpracował z Abym Warburgiem, dyrektorem Biblioteki Warburga, co zaowocowało wieloma pracami, w tym badaniami nad renesansem.

W 1929 roku stał się pierwszym rektorem pochodzenia żydowskiego na niemieckim uniwersytecie. W swojej mowie inauguracyjnej wyraził swoje poparcie dla konstytucji weimarskiej. Podczas tego samego roku w Davos miał miejsce znany konflikt w poglądach między Cassirerem a Martinem Heideggerem, który zapoczątkował filozoficzny spór pomiędzy burżuazyjną filozofią a nowymi prądami myślowymi. Mimo intensywnej debaty, kwestie filozoficzne pozostały nierozstrzygnięte.

Po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 roku, Cassirer zdecydował się na emigrację do Anglii, gdzie wykładał na prestiżowym uniwersytecie w Oksfordzie. W 1935 roku objął katedrę na uniwersytecie w Göteborgu, a w 1939 przyjął obywatelstwo szwedzkie. Jego późniejsze losy zaprowadziły go do Stanów Zjednoczonych w 1941 roku, gdzie został wykładowcą na Uniwersytecie Yale, a od 1944 roku kontynuował swoją karierę na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. W tym czasie opublikował esej Essay on Man, w którym rozwinął swoją teorię form symbolicznych, nadając jej bardziej przystępny kształt dla szerokiej publiczności.

Analizy dotyczące narodowego socjalizmu, takie jak Der Mythos des Staates (Mit państwa), ukazały się po jego śmierci, wpisując Cassirera w kanon myśli filozoficznej XX wieku. Jego prace na zawsze wpisały się w historię filozofii, a jego teoria form symbolicznych pozostaje aktualna i inspirująca w współczesnych badaniach nad poznaniem i kulturą.

Poglądy

Ernst Cassirer uznawał, że całość ma pierwszeństwo przed jej składnikami, co oznacza, że pojedyncze elementy nabierają znaczenia tylko w kontekście szerszej struktury, z której są częścią. W tym duchu opracował teorię symbolu, w ramach której dostrzegał, że proces poznawania świata polega na symbolicznym przyswajaniu zjawisk przez umysł ludzki.

W jego filozofii kultura jawi się jako poziom form symbolicznych, które odzwierciedlają różne aspekty naszej rzeczywistości. Cassirer przeprowadził podział tych form według dwóch kluczowych kryteriów: jakości oraz modalności. W odniesieniu do jakości wyróżnił takie elementy, jak czas, przestrzeń, przyczynowość, rzeczą i jej właściwości, podczas gdy w aspekcie modalności skupił się na języku, micie, religii, sztuce, historii oraz nauce.

Warto tutaj zauważyć, że przestrzeń jest interpretowana w odmienny sposób w kontekście mitu i nauki, co sugeruje, że różne formy modalne odnoszą się do tych samych jakości, lecz na różnych poziomach. Wszystkie formy symboliczne pełnią tę samą funkcję poznawczą, polegającą na określaniu nieokreślonego, jednak nie każda z nich skutkuje identycznym stopniem zrozumienia. Nauka zajmuje najwyższą pozycję w hierarchii poznania, co podkreśla jej znaczenie w ramach całościowej struktury kulturowej.

Literatura

Dzieła

Ernst Cassirer pozostawił po sobie obszerną spuściznę literacką, która znacząco wpłynęła na filozofię i myśl kulturową. Do jego najważniejszych prac należą:

• Leibniz’ System in seinen wissenschaftlichen Grundlagen (1902),
• Kant und die moderne Mathematik, Kant-Studien 12 (1907), s. 1-40,
• Das Erkenntnisproblem in der Philosophie und Wissenschaft der neueren Zeit (Bd. 1: 1906; Bd. 2: 1907; Bd. 3: Die nachkantischen Systeme, 1920; Bd. 4: Von Hegels Tod bis zur Gegenwart (1832 – 1932), 1957),
• Substanzbegriff und Funktionsbegriff. Untersuchungen über die Grundfragen der Erkenntniskritik (1910),
• Freiheit und Form. Studien zur deutschen Geistesgeschichte (1916),
• Kants Leben und Lehre (1918),
• Zur Einstein’schen Relativitätstheorie. Erkenntnistheoretische Betrachtungen (1921),
• Idee und Gestalt. Goethe, Schiller, Hölderlin, Kleist (1921),
• Philosophie der symbolischen Formen (Bd. 1: Die Sprache, 1923; Bd. 2: Das mythische Denken, 1925; Bd. 3: Phänomenologie der Erkenntnis, 1929),
• Individuum und Kosmos in der Philosophie der Renaissance (1927),
• Die Idee der republikanischen Verfassung (Universitätsrede) (1929),
• Kant und das Problem der Metaphysik. Bemerkungen zu Martin Heideggers Kantinterpretation, Kant-Studien 36 (1931), s. 1-16,
• Erkenntnistheorie nebst den Grenzfragen der Logik und Denkpsychologie, Jahrbücher der Philosophie 3 (1927), s. 31-92,
• Die Philosophie der Aufklärung (1932),
• Determinismus und Indeterminismus in der modernen Physik (1937),
• Axel Hägerström: Eine Studie zur Schwedischen Philosophie der Gegenwart (1939),
• Zur Logik der Kulturwissenschaften (1942),
• An Essay on Man. (niem. 1960: Was ist der Mensch? Versuch einer Philosophie der menschlichen Kultur) (1944),
• The Myth of the State (niem. 1949: Vom Mythus des Staates) (postum 1946).

Nowe wydania

W ostatnich latach pojawiły się nowe edycje prac Cassirera, które przybliżają jego myśl szerszemu gronu odbiorców. Oto niektóre z nich:

• Rousseau, Kant, Goethe, red. Rainer A. Bast, Meiner, Hamburg 1991. ISBN 978-3-7873-1026-5,
• Erkenntnis, Begriff, Kultur, red. Rainer A. Bast, Meiner, Hamburg 1993. ISBN 978-3-7873-1106-4,
• Goethe und die geschichtliche Welt, red. Rainer A. Bast, Meiner, Hamburg 1995. ISBN 978-3-7873-1196-5,
• Descartes. Lehre – Persönlichkeit – Wirkung, red. Rainer A. Bast, Meiner, Hamburg 1995. ISBN 978-3-7873-1367-9,
• Die Philosophie der Aufklärung, Meiner, Hamburg 1998. ISBN 978-3-7873-1362-4,
• Gesammelte Werke. Hamburger Ausgabe, hrsg. B. Recki, J. M. Krois, t. 1-26, Hamburg 1998-2009,
• Nachgelassene Manuskripte und Texte, hrsg. K. Ch. Köhnke, J. M. Krois, O. Schwemmer, t. 1-19, Hamburg 1995-1922.

Wprowadzenia

Wprowadzenia do jego filozofii dostarczają cennych informacji na temat kontekstu i znaczenia jego prac. Warto zwrócić uwagę na następujące pozycje:

• Hanna Buczyńska-Garewicz: Cassirer, Warszawa 1963,
• Andreas Graeser: Ernst Cassirer München 1994, ISBN 3-406-34639-1,
• Kultur und Symbol. Ein Handbuch zur Philosophie Ernst Cassirers, red. Hans Jörg Sandkühler & Detlev Pätzold, Mit Silja Freudenberger u.a. Metzler, Stuttgart 2003. ISBN 3-476-01974-8,
• Heinz Paetzold: Ernst Cassirer zur Einführung Junius, Hamburg 2002, 2. überarb. Auflage, ISBN 3-88506-371-9,
• Birgit Recki: Kultur als Praxis. Eine Einführung in Ernst Cassirers Philosophie der symbolischen Formen, Berlin 2004. ISBN 3-05-003870-5,
• Ryszard Różanowski: Ernst Cassirer 1874-1945, „Zbliżenia Polska-Niemcy” nr 2 (29)/2001, s. 51, Wrocław 2001.

Monografie

Istnieje wiele prac monograficznych, które szczegółowo analizują filozofię Cassirera. Poniżej przedstawiamy kilka z nich:

• Bolesław Andrzejewski, Animal symbolicum. Ewolucja neokantyzmu Ernsta Cassirera, Poznań 1980,
• Tobias Bevc: Kulturgenese als Dialektik von Mythos und Vernunft. Ernst Cassirer und die Kritische Theorie, Würzburg 2005 ISBN 3-8260-2964-X,
• Michael Bösch: Das Netz der Kultur. Der Systembegriff in der Kulturphilosophie Ernst Cassirers Würzburg 2004 ISBN 3-8260-2757-4,
• Toni Cassirer: Mein Leben mit Ernst Cassirer. Mit einer Vorbemerkung von Peter Cassirer, Abbildungen, Personen- und Sachindex sowie Schriftenverzeichnis, Meiner, Hamburg 2004 ISBN 3-7873-1625-6,
• Massimo Ferrari: Ernst Cassirer. Stationen einer philosophischen Biographie. Von der Marburger Schule zur Kulturphilosophie, aus dem Ital. übers. von Marion Lauschke. Meiner, Hamburg 2003 ISBN 3-7873-1636-1,
• Michael Friedman: Carnap, Cassirer, Heidegger. Geteilte Wege Fischer TB, Frankfurt 2004 ISBN 3-596-16006-5,
• John Michael Krois, Cassirer: Symbolic Forms and History, New Heaven and London 1987,
• Heinz Paetzold: Ernst Cassirer. Von Marburg nach New York, eine philosophische Biographie, WBG, Darmstadt, 1995. ISBN 3-534-11816-2,
• Przemysław Parszutowicz: Fenomenologia form symbolicznych. Podstawowe pojęcia i inspiracje „późnej” filozofii Ernsta Cassirera, Warszawa 2013,
• Przemysław Parszutowicz: Filozofia jako krytyka poznania. Wprowadzenie do transcendentalizmu Ernsta Cassirera, Warszawa 2013,
• Oswald Schwemmer: Ernst Cassirer. Ein Philosoph der europäischen Moderne, Akademie, Berlin, 1997. ISBN 3-05-003105-0,
• Brigitte Schlieben-Lange: E. C. und Karl Bühler in: Der Exodus aus Nazideutschland und die Folgen. Jüdische Wissenschaftler im Exil, red. Marianne Hassler, Attempto, Tübingen 1997 ISBN 3-89308-265-4,
• Edward Skidelsky: Ernst Cassirer. The Last Philosopher of Culture, Princeton and Oxford 2009,
• Jacek Sójka: O koncepcji form symbolicznych Ernsta Cassirera, Warszawa 1988,
• Markus Tomberg: Studien zur Bedeutung des Symbolbegriffs. Platon, Aristoteles, Kant, Schelling, Cassirer, Mead, Ricoeur, Würzburg 2001 ISBN 3-8260-1991-1.

Przekłady prac na język polski

Niektóre ważne prace Cassirera zostały przetłumaczone na język polski, co umożliwia szerszej publiczności korzystanie z jego myśli:

• (E. Cassirer, M. Heidegger), Wykłady i dysputa w Davos, przeł. A. Noras, „Edukacja Filozoficzna” 1994, nr 17,
• Kant a problem metafizyki, przeł. M. Bonecki, J. Duraj, P. Parszutowicz, „Przegląd Filozoficzny. Nowa Seria”, nr 1, 2007,
• Krytyka rozumu jako krytyka kultury, [fragment Philosophie der symbolischen Formen] przeł. A. Kołodziej, [w:] Filozofia współczesna, t. 2, red. Z. Kuderowicz, Warszawa 1990,
• Mit państwa, przeł. A. Staniewska, Warszawa 2006,
• O teorii względności Einsteina. Studium z teorii poznania, przeł. P. Parszutowicz, Kęty 2006,
• Rousseau, Kant, Goethe, przeł. E. Paczkowska-Łagowska, Gdańsk 2009,
• Substancja i funkcja, przeł. P. Parszutowicz, Kęty 2008,
• Symbol i język [wybór artykułów], przeł. B. Andrzejewski, Poznań 1995, 2004,
• Esej o człowieku. Wstęp do filozofii kultury, przeł A. Staniewska, Czytelnik, Warszawa 1971,
• Filozofia Oświecenia, przeł. T. Zatorski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010,
• Logika nauk o kulturze, przeł. P. Parszutowicz, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2011,
• Filozofia form symbolicznych. Część pierwsza: Język, przeł. P. Parszutowicz, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2018,
• Filozofia form symbolicznych. Część druga: Myślenie mityczne, przeł. P. Parszutowicz i A. Karalus, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2020,
• Filozofia form symbolicznych. Część trzecia: Fenomenologia poznania, przeł. P. Parszutowicz i A. Karalus, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2022,
• Język i mit. Przyczynek do zagadnienia imion bogów, przeł. P. Parszutowicz, Wyd. Marek Derewiecki, Kęty 2021,
• Jednostka i Kosmos w filozofii Odrodzenia, przeł. P. Parszutowicz, Wyd. IFiS PAN, Warszawa 2023.

---

Oceń: Ernst Cassirer

---