Andrzej Bart

---

Powieści

Rien ne va plus

W swojej młodości, autor skupił się na tworzeniu powieści zatytułowanej Rien ne va plus. Opowieść ta przedstawia Polskę oraz jej mieszkańców oczami obcokrajowca.

Przez wiele lat publikacja borykała się z problemami cenzury, co uniemożliwiło jej wydanie. Dopiero w 1991 roku książka ujrzała światło dzienne, zdobywając natychmiast Nagrodę Kościelskich, a w Polsce miała już trzy wznowienia.

Pociąg do podróży

W powieści Pociąg do podróży, opublikowanej w 1999 roku, pisarz wyrusza w niezwykłą podróż śladami dwóch nieudaczników – Żyda i Niemca. Ich celem jest cofnięcie się w czasie do roku 1900 z zamiarem zamordowania młodego Adolfa Hitlera.

Ta ekscentryczna wyprawa staje się doskonałą okazją do refleksji nad niewinnością Europy, zanim przeszła ona przez brutalne doświadczenia dwóch wojen światowych.

Piąty jeździec Apokalipsy

Pod niezwykłym pseudonimem Paul Scarron Jr., autor stworzył kryminał metafizyczny Piąty jeździec Apokalipsy, wydany w 1999 roku. Ta fascynująca narracja wciąga czytelników w intrygujący świat tajemnic i moralnych dylematów.

Don Juan raz jeszcze

W Don Juan raz jeszcze, publikowanej w 2006 roku, autor przedstawia postać starego Don Juana, który, pokutując za swoje młodzieńcze grzechy, zmuszony jest opuścić klasztor. Wyrusza, aby uwieść królową Kastylii, Joannę, podróżującą w Hiszpanii z ciałem swojego męża.

Ta książka otrzymała nominacje do Nagrody Literackiej Nike 2007 oraz Nagrody Literackiej Gdynia 2007.

Fabryka Muchołapek

Najczęściej przekładaną powieścią Andrzeja Barta jest Fabryka Muchołapek, wydana w 2008 roku. Książka ta była finalistą Nagrody Literackiej Nike 2009, jak i nominowana do Nagrody Literackiej Gdynia 2009. Opowiada o Chaimie Rumkowskim, liderze łódzkiego getta w okresie II wojny światowej.

Rewers

W Rewersie, wydanym w 2009 roku, Andrzej Bart przywraca do życia jedną ze swoich wcześniejszych postaci, która w Rien ne va plus zginęła. Opowieść koncentruje się na młodej dziewczynie, która w stalinowskiej Polsce staje w obliczu trudnych wyborów, jednak tym razem postanawia stawić czoła złu i zwyciężyć.

Bezdech

W tej powieści, autor nawiązuje do losów słynnego polskiego reżysera, który od dwudziestu lat pracuje w Stanach Zjednoczonych. Po tragicznym wypadku samochodowym, zawieszony między życiem a śmiercią, wraca w spirytualnej wizji do ojczyzny, aby dokonać rzeczy, na które jak sądził, zawsze będzie miał czas: podziękować, przeprosić, a także zemścić się.

Dybuk mniemany

W tej powieści Andrzeja Barta odwiedza niespodziewany gość, ogłaszając mu, że został wybrany na powiernika historii jego życia. Autor, na początku sceptyczny wobec pomysłu, wkrótce zdaje sobie sprawę, że to on nie będzie panował nad tym, co się wydarzy.

Prywatne zapiski przeplatają się z pasjonującą opowieścią o przedwojennej Warszawie, niemieckiej okupacji oraz życiu w getcie.

Śmierć głośna, śmierć cicha

Akcja tej powieści dzieje się tuż przed przybyciem Adolfa Hitlera do Łodzi, gdzie niewłaściwie przedstawiony artyzm przeplata się z mrocznymi zbrodniami, jakie popełnia niedoszły artysta, mordując młode kobiety. Dla lepszego efektu pozostawia elegancko zapakowane części ciała w starannie wybranych miejscach. W mieście działa już niemiecka V kolumna, co zwiastuje ostatnie chwile Łodzi, w której, jak mawiał Izrael Joszua Singer, można było zobaczyć odbicie całego świata.

Filmy

Rewers

W 2009 roku powstał film Rewers, do którego scenariusz napisany przez Andrzeja Barta zdobył prestiżową nagrodę Złote Lwy podczas Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni. Film ten został również wyróżniony jako polski kandydat do Nagrody Akademii Filmowej. Po premierze, Rewers doczekał się wielu nagród, w tym nagrody dla Nowego Reżysera na 36. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Seattle w 2010 roku oraz Nagrody za Najlepszy Debiut o zysku na 32. Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Moskwie.

Filmy dokumentalne, filmy telewizyjne, słuchowiska, sztuki

Andrzej Bart zrealizował szereg filmów dokumentalnych, w tym film Eva R., który opowiada o córce wybitnego pianisty Artura Rubinsteina, oraz Hiob, poświęcony malarzowi Markowi Rudnickiemu. W jego dorobku znajduje się również film dokumentalny Marian Brandys, który portretuje pisarza o tym samym imieniu. Jako autor scenariusza oraz producent wyreżyserował film dokumentalny Radegast. Ponadto, był odpowiedzialny za stworzenie i reżyserię słuchowiska radiowego oraz filmu telewizyjnego Boulevard Voltaire, który został nagrodzony podczas Festiwalu Dwa Teatry w Sopocie w 2011 roku, zdobywając nagrody za najlepszy tekst oraz reżyserię.

Bart zrealizował również słuchowisko radiowe Pan i Sługa, które miało swoją premierę 20 listopada 2011 roku w Teatrze Polskiego Radia. W 2012 roku napisał scenariusz i reżyserował słuchowisko radiowe Bezdech, wydane przez Teatr Polskiego Radia 6 maja. W kolejnym roku, Bezdech przekształcił w sztukę telewizyjną, która została nagrodzona na Festiwalu Dwa Teatry w Sopocie w 2013 roku, zdobywając cztery nagrody w kategoriach najlepszy tekst, najlepsza rola męska, montaż oraz muzyka, a także dwa wyróżnienia aktorskie. Film uzyskał również Brązowego Rycerza na XXIV Festiwalu Filmowym w Sewastopolu oraz nagrody za najlepszy scenariusz i reżyserię. Główną rolę w tym projekcie zagrał Bogusław Linda, który został uhonorowany nagrodą za najlepszą pierwszoplanową rolę męską na II Brazil International Film Festival.

W 2015 roku Bart napisał i wyreżyserował słuchowisko radiowe Owacja na stojąco, które zostało wystawione w Scenie Teatralnej Trójki, a także film Miejsce obok, emitowany 28 lutego tego samego roku. W tym czasie wydano także zbiór jego pięciu sztuk, zatytułowany Sztuki i sztuczki, wydany przez Narodowe Centrum Kultury w 2015 roku. W 2016 roku Andrzej Bart zrealizował czytanie performatywne Fabryki Muchołapek w Jewish Community Center w Warszawie.

Lista powieści

Andrzej Bart, uznawany za jednego z ciekawszych współczesnych pisarzy, ma na swoim koncie wiele powieści. Oto przykładowa lista jego dzieł:

• 1983: Człowiek, na którego nie szczekały psy, Wydawnictwo Łódzkie,
• 1991: Rien ne va plus, Poprzeczna Oficyna (ISBN 83-00-03337-8),
• 1999: Pociąg do podróży, Noir sur Blanc,
• 1999: Piąty jeździec Apokalipsy (pod pseudonimem Paul Scarron Junior), Noir sur Blanc,
• 2006: Don Juan raz jeszcze, Wydawnictwo Literackie,
• 2008: Fabryka muchołapek, Wydawnictwo W.A.B.,
• 2009: Rewers, Wydawnictwo W.A.B. (ISBN 978-83-7414-676-0),
• 2013: Bezdech, Wydawnictwo W.A.B.,
• 2021: Dybuk mniemany, Wydawnictwo Literackie,
• 2021: Śmierć głośna, śmierć cicha, Dom Wydawniczy – Księży Młyn.

Tłumaczenia

• Rien ne va plus, Les Editions Noir Sur Blanc, 1993, Francja. Tłumaczenie: Élisabeth Destrée-Van Wilder,
• Rien ne va plus, Europa, 2005, Węgry. Tłumaczenie: Lajos Pálfalvi,
• Le goût du voyage, Les Editions Noir Sur Blanc, 1999, Francja. Tłumaczenie: Éric Morin-Aguilar,
• Le cinquième cavalier de l’Apocalypse, Les Editions Noir Sur Blanc, 1999, Francja. Tłumaczenie: Grażyna Erhard,
• Don Juan, une fois encore, Les Editions Noir Sur Blanc, 2009, Francja. Tłumaczenie: Robert Bourgeois,
• Die Fliegenfängerfabrik, Schöffling & Co. 2011, Niemcy. Tłumaczenie: Albrecht Lempp,
• Фабрика мухобоек, Gesharim, 2010, Rosja. Tłumaczenie: Ksenia Starosielska,
• Tovarna Muholovk, Babilon Maribor, 2010, Słowenia. Tłumaczenie: Jasmina Šuler-Galos,
• Továrna na mucholapky, Fra, Praha 2011, Czechy. Tłumaczenie: Jiří Červenka,
• The Flytrap Factory, Kinneret Zmora-Bitan, Izrael, 2011. Tłumaczenie: Anat Zajdman,
• Knochenpalast, Schöffling & Co. 2014, Niemcy. Tłumaczenie: Albrecht Lempp.

Lista filmów

Oto kompleksowa lista filmów, które zostały stworzone przez Andrzeja Bart, prezentująca różnorodność jego twórczości w zakresie scenariusza i reżyserii.

• Marian Brandys (1997, 19 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria,
• Cafe Mocca (1998, 19 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria,
• Eva R. (1998, 19 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria,
• Pałac (1998, 19 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria,
• Andrzej Czeczot (1998, 20 min), z cyklu Złe miasto? – scenariusz i reżyseria,
• Andrzej Braun (2000, 19 min) – scenariusz i reżyseria,
• Hiob (2000, 20 min) – scenariusz i reżyseria,
• Powinność (2001, 26 min) – scenariusz i reżyseria,
• Maestro (2001, 26 min) – scenariusz i reżyseria,
• Radegast (2008, dok. 50 min) – scenariusz,
• Rewers (2009, fab.) – scenariusz,
• Boulevard Voltaire (2010, PR2) – scenariusz i reżyseria,
• Bezdech (2013, 75 min) – scenariusz i reżyseria.

Nagrody

Andrzej Bart, uznawany za wybitnego twórcę, zdobył liczne nagrody, które podkreślają jego znaczenie w polskiej kulturze. Oto kluczowe osiągnięcia w jego karierze:

• 1991: Nagroda Fundacji im. Kościelskich za powieść Rien ne va plus,
• 2010: Złota Kaczka miesięcznika „Film” dla najlepszego scenarzysty w sezonie 2009/2010 za scenariusz Rewersu,
• 2010: Polska Nagroda Filmowa, Orzeł w kategorii „najlepszy scenariusz” za Rewers,
• 2010: Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego,
• 2010: Nagroda Telewizji Polskiej TeleSplendor (w ramach Splendorów) za najbardziej telewizyjne słuchowisko radiowe,
• 2011: Nagrody dla najlepszego reżysera i za najlepszy scenariusz na XI Festiwal Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej Dwa Teatry w Sopocie,
• 2012: Nagroda Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela Bogumiła Lindego,
• 2013: Nagroda za oryginalny współczesny polski tekst dramatyczny lub adaptację teatralną na XIII Festiwalu Teatru Polskiego Radia i Teatru Telewizji Polskiej Dwa Teatry w Sopocie,
• 2014: Nagroda dla najlepszego pierwszoplanowego aktora na festiwalu Brasil de Cinema Internacional dla Bogusława Lindy za rolę w „Bezdechu”,
• 2015: XXIV Festiwal Filmowy w Sewastopolu; Nagroda „Brązowego Rycerza” oraz Nagroda za Najlepszy Scenariusz i za Najlepszą Reżyserię,
• 2023: Nagroda Złoty Ekslibris Wojewódzkiej Biblioteki Publicznej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Łodzi w kategorii: Najlepsza Powieść o Łodzi i Ziemi Łódzkiej za powieść Śmierć głośna, śmierć cicha.

Wszystkie te wyróżnienia potwierdzają jego niezwykłe umiejętności pisarskie i reżyserskie, a także jego znaczenie w polskim świecie kultury i sztuki.

---

Oceń: Andrzej Bart

---